Электронный каталог

20.1
Д 20
Дарибаева, С. А.
    Метеорологиялық айнымалылар және атмосфералық ластағыштар, эмиссиялар арасындағы байланыс (Қостанай қаласының мысалында) [Текст] / С. А. Дарибаева, К. А. Казбекова // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №2. - Б. 538-549.
ББК 20.1

Рубрики: Экология

Кл.слова (ненормированные):
ауа ластағыштар -- жел жылдамдығы -- қалқыма бөлшектер -- азот оксидтері -- көміртек монооксиді -- озон -- корреляция -- регрессиялық талдау -- метеорологиялық айнымалылар -- мониторинг
Аннотация: Бұл жұмыста Қостанай қаласындағы метеорологиялық айнымалылар мен (температура, ылғалдылық, желдің жылдамдығы) мен атмосфералық ластаушы заттардың концентрациясы (NO₂, CO, O₃, SO₂, PM2.5) арасындағы байланыс зерттеледі. Корреляциялық және регрессиялық талдау арқылы ауа-райының ауаның ластану деңгейіне әсерін анықтайтын статистикалық тәуелділіктер анықталды. Температура озонмен (O₃) және азот оксидімен (NO) оң корреляцияланатыны анықталды, бұл олардың фотохимиялық реакцияларымен түсіндіріледі. Ылғалдылық CO және H₂S концентрациясының жоғарылауына ықпал етеді, бірақ NO және O3 кщнцентрацияларын төмендетеді. Желдің жылдамдығы ластаушы заттардың дисперсиясына әсер етеді: қатты желде NO₂ және NO концентрациясы жоғарылайды, бірақ SO₂ және O3 деңгейі төмендейді. Нәтижелер аймақтағы экологиялық жағдайды бағалауға көмектеседі және ауа сапасын жақсарту және ластануды бақылау стратегияларын әзірлеу үшін пайдаланылуы мүмкін
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Казбекова, К.А.

20.1
Ш 98

    Шығыс Қазақстанның биіктаулы экожүйелерінде ағаш тұқымдастарының климаттық өзгерістерге реакциясын дендрохронологиялық талдау [Текст] / К. Б. Алипина, Ш. Б. Абилова, Чоймаа Дуламсурен, Ж. Т. Тергенбаева // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №3. - Б. 548-561.
ББК 20.1

Рубрики: Экология

Кл.слова (ненормированные):
дендрохронология -- жылдық сақиналар -- климаттық өзгерістер -- ағаш өсімі -- корреляциялық талдау -- радиалды өсім
Аннотация: Бұл зерттеу климаттың өзгеруінің ағаш өсімдіктерінің өсуіне әсерін дендрохронологиялық әдістер арқылы талдауға бағытталған. Шығыс Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайы – маусымдық ауытқуы күшті, биік таулы және континенталды сипаттағы аймақ – ағаштардың жылдық өсім динамикасын зерттеу үшін ерекше үлгілік өңір болып табылады. Тарихи метеодеректердің шектеулігі жағдайында ағаштың жылдық сақиналары климаттық жағдайларды қалпына келтірудің сенімді прокси-дереккөзі ретінде қолданылады. Зерттеу барысында 2013 және 2023 жылдары Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің әртүрлі биіктік белдеулеріндегі орман екпелерінен 1610 керн алынып, Betula pendula, Larix sibirica, Pinus sibirica, Picea obovata және Abies sibirica түрлері бойынша өсу хронологиялары жасалды. Жылдық сақиналар ені LINTAB құрылғысы және TSAP-Win бағдарламасы арқылы өлшенді, ал уақыттық қатарларды кросс-дейтинг, детрендинг және индекстеу COFECHA, R (dplR, treeclim пакеттері) және STATISTICA 13.2 көмегімен өңделді. Нәтижелер ауа температурасы мен жылдық өсім арасында теріс, ал жауын-шашынмен және күн белсенділігімен оң корреляцияны көрсетті. Ең жоғары корреляциялық мәндер күн белсенділігімен (r = 0,53–0,86), жауын-шашынмен орташа (r = 0,04–0,46), ал температурамен теріс бағытта анықталды. Бұл ағаштардың радиалды өсімі ылғал және радиациялық жағдайларға сезімтал екенін, ал жоғары температурада кері әсер байқалатынын дәлелдейді. Жалпы алғанда, зерттеу нәтижелері ағаш түрлерінің өсуіне климаттық факторлардың (температура, жауын-шашын) әртүрлі ықпал ететінін көрсетті. Жиналған хронологиялар мен алынған корреляциялар аймақтық дендроклиматтық қайта құруды жүргізу үшін маңызды база болып табылады және климаттық өзгерістер жағдайында орман экожүйелерінің бейімделу әлеуетін бағалауға септігін тигізеді
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Алипина, К.Б.
Абилова, Ш.Б.
Чоймаа Дуламсурен
Тергенбаева, Ж.Т.