Электронный каталог

63
М 12
Маликов, Б. У.
    Болыстық билеушіден болыстық омиссарға дейінгі жергілікті әкімшілік билік. [Текст] / Б. У. Маликов // Отан тарих. - 2018. - №1. - Бет. 181-183
ББК 63

Рубрики: тарих

Кл.слова (ненормированные):
ресей -- ипериясы -- жетісу -- облысы -- верный -- уезі -- кандидат -- болыстық -- комиссар -- губернатор
Аннотация: Мақалада ХІХ ғасырда екінші жартысы ХХ ғасырдың басындағы Верный уезінің құрамына кіретін Бақай болысындағы болыстық билеушілердің сайлану еоекшеліктеріне тарихи сипаттама жасалады.
Держатели документа:
БҚМУ.

Әжіғалиев , М.
    Тілге тірек болар үштаған [Текст] / М. Әжіғалиев // Oral oniri. - 29 наурыз. - 2019. - №24-25. - Б. 9.
ББК 81.3(5каз)

Рубрики: Филологические науки.(лексикология)

Кл.слова (ненормированные):
тілге тірек болар үштаған -- БҚ инновациялық-технологиялық университетінің доценті, педагогика ғылымдарының кандидаты, облыстық ономастикалық коммиссияның мүшесі Марат Әжіғалиев -- ономастика -- ҚР тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев -- антропонимика -- топонимика -- ономастикалық кеңістік -- ойконимдер (елді мекен атаулары) -- оронимдер (тау атаулары) -- хоронимдер (әкімшілік бірліктердің атаулары) -- дромонимдер (жол атаулары ) -- спелонимдер (үңгір атаулары) -- инсулонимдер (арал атаулары) -- гидронимдер (су нысандарының атаулары) -- урбанонимдер (қала көшенің атаулары) -- некронимдер (мола зират атаулары) -- дримонимдер (дала жер атаулары)
Аннотация: ҚР Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев 2000 жылдардың бас кезінде республикамыздың шығармашылық зиялы қауым өкілдерімен кездесуінде "Ономастикалық саясатты босаңдатуға болмайды. Жалтақтай беретін ештеңе жоқ. Отаршыл заманды еске алып, халықтың намысына тиетін атауларды, тілдің өзіндік заңдылығын, табиғи үндестігін бұзып тұратын атауларды да ауыстырмаса болмайды. Ата-бабаларымыздың жүріп өткен әрбәр жолы, әрбір қазған құдығының атауы бар, ал атау тұнып тұрған тарих, соны зерттейік, жинастырайық, тарихты қайта қараңдар..." деген болатын. Елбасымыздың осы пікірі қоғамымызда соңғы кезеңдерде ерекше жандана бастады, әсіресе, ономастика саласында атқарылар үлкен жұмыстарға да қозғаушы күш болды. Ономастиканың негізгі екі улкен саласы бар. Ол антропонимика және топонимика. Антропонимика адам атауларын зерттесе, топонимика - ономастиканың географиялық нысандарының атауларын, олардың пайда болуы, өзгеруі, қолданылу заңдылықтарын зерттейтін бөлімі.
Держатели документа:
БҚМУ

66.3(5каз)
Ш 80
Шотбайқызы, А.
    Еуразиялық интеграция бастамасына - 25 жыл [Текст] / А. Шотбайқызы // EGEMEN QAZAQSTAN . - 12 сәуір. - 2019. - №70. - Б. 6
ББК 66.3(5каз)

Рубрики: Внутренняя политика

Кл.слова (ненормированные):
елбасы -- Н.Назарбаев -- еуразиялық интеграция -- мәдениет және спорт министрлігі -- елорда -- В.Путин -- Дархан Кәлетаев -- экономикалық одақ -- бизнес-ахуал -- Ресей федерациясы
Аннотация: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Еуразиялық интеграция бастамасына 25 жыл толуына орай халықаралық ғылыми-практикалық конференция өтті. Ауқымды шараны Тұңғыш Президент - Елбасы Қоры және Елбасы Кітапханасы, М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетімен бірлесіп ұйымдастырды. Айта кету керек, ұйымдастырушыларға Қазақстан мен Ресей президенттерінің әкімшіліктері, екі елдің Сыртқы істер министрліктері, еліміздің Мәдениет және спорт министрлігі мен елорда әкімдігі қолдау көрсеткен
Держатели документа:
БҚМУ

Өтебеков , Д.
    Парламент астананы нұр-сұлтан етіп заңсыз өзгертті! [Текст] / Д. Өтебеков // Аңыз адам . - 16-30 сәуір. - 2019. - №8. - Б. 34.
ББК 66.3(5каз)

Рубрики: Внутренняя политика. Внутреннее положение

Кл.слова (ненормированные):
парламент астананы нұр-сұлтан етіп заңсыз өзгертті -- адвокат Джохар Өтебеков -- сайлау - 2019 -- Қасым-Жомарт Тоқаев -- аңыз адам
Аннотация: 1) Қазақстан астананың атауын қайта атау үшін ҚР Конституцияның 2-бабында нақты көрсетілгеніндей алдымен Конституцияны өзгерту қажет. 2) Парламент Конституцияны тек президенттің бастамасымен ғана өзгерте алады. 3) Конституцияның 48-бабының 2-тармағында көрсетілгеніндей "транзиттік" президенттің оған өздігімен ешқандай түзетулер енгізуге құқығы жоқ. Бұл оның Сайлану арқылы келген Президенттен жалғыз айырмашылығы. Бұл - уақытша Президенттің билікті узурпациялауын болдырмауға бағытталған норма. Мысалы осындай норма Ресей Конституциясында да бар. 4) Қазір билік тарапынан "91-ші бапқа түзету енгіздік" деген сияқты ресми ақталулар айтылып жатыр. Ал, ондай түзетулер тек Конституцияны өзгерту арқылы енгізілуі тиіс. 5) "Әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы" заң елді мекенді қайта атау үшін оның тұрғындарының пікірін міндетті түрде есепке алуды талап етеді. Яғни, Елорда әкімдігі жергілікті қоғамдастықты жинап оның атын өзгертуді талқылау үшін алдымен отырыс өткізу тиіс болатын. Және билік ол отырыстың өткізілетіні туралы 30 күн бұрын жария түрде хабарлауы тиіс еді. Дәл осылай, қала атауын бірнеше сағат ішінде өзгертуге БОЛМАЙДЫ!!! Бұл астана атауына ғана да емес, тіпті облыс орталығындағы орталық көшелердің де атауларын ауыстыруға қатысты заң. 6) Өзгерту енгізген 91-ші баптың өзі президенттік билікті қорғауға арналғандықтан да болса керек, өте қисынсыз, өрескел қателігі көп бап болып келеді. Ол бойынша Президент Конституцияны өзгерту тетігіне кез келген түрде қатыса алады, тіпті Үкімет те Парламент те оған бағынады, (өте күлкілі) делінген. Сондықтан Президент те емес, Үкіметтің немесе Парламенттің бастамасы бойынша болса да Қ.Тоқаевтың Конституцияны өзгертуге мүлдем құқы жоқ. 7) Өкініштісі сол - біздің билік заңдылықты сақтауға еш тырыспайды. Сіз осы айтылған түсіндірулерді демократияның ресми атрибуттарды ғана деп ойлауыңыз мүмкін, алайда олай емес. Бұл біздің намысымыз бен ар-ожданымыз!
Держатели документа:
БҚМУ

65(5каз)
О-39
Оголиков , А.
    Сыр өңірінің әлеуметтік-экономикалық дамуы [Текст] / А. Оголиков // Қазақ тарихы. - 2018. - №10. - Б. . 11-14
ББК 65(5каз)

Рубрики: Экономика. Экономические науки

Кл.слова (ненормированные):
мал шаруашылығы -- өндіріс орындары -- сыр өңіріндегі білім беру жүйесі -- өңірдегі денсаулық сақтау жүйесі -- сырдария облысындағы мал саны
Аннотация: Отандық тарих ғылымында ХІХ ғасырдың екінші жартысы - ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық тарихына деген қызығушылық артып отыр. ХІХ ғасырда еліміздің оңтүстігі патшалық Ресей билігінің қол астына өтіп, жер-жерде әкімшілік-саяси басқару жүйесі, халықтың тұрмыс-тіршілігі өзгерді. Сыр бойының төменгі ағысында, яғни Перовск уезінің әлеуметтік-экономикалық өмірінде де бірқатар өзгерістер орын алды. Баяу да болса мәдениеттердің араласуы жүрді. Сыр тұрғындары отарлық бағынышты жағдайда болғанына қарамастан жаңа мәдени-саяси үрлістер жағдайында өмір сүруге бейімделді.
Держатели документа:
БҚМУ

63(5каз)
Б 42
Бексейітова , А.
    Ақмола облысының әкімшілік құрылымы және басқару жүйесі туралы тарихи-статистикалық мәліметтер [Текст] / А. Бексейітова // Қазақ тарихы . - Алматы. - 2018. - №10. - Б. . 15-19
ББК 63(5каз)

Рубрики: История. Исторические науки

Кл.слова (ненормированные):
Орынборгенерал-губернатор -- ресей отаршылдық саясаты -- дала генерал-губернатор -- ресей патша билігі -- қоғамдық басқару ісі -- ауылдық басқару ісі -- болыс бастықтары және ауыл старшындары -- омбы уезінің қазақ болыстары -- қазақ болыстарының құрамындағы қазақ ауылдарының саны -- көкшетау уезінің қазақ болыстары -- ақмола уездерінің қазақ болыстары -- атбасар уездерінің қазақ болыстары
Аннотация: Қазақстандағы 1867-1868 жылдардағы реформа-патшалық Ресейдің отаршылдық саясатының маңызды бөлігі. Реформа әкімшілік-аумақтық құрылыс, жер қатынастары, сот құрылымы, халыққа білім беру, денсаулық сақтау, дін мәселесі сияқты қазақ қоғамының шешуші салаларының бәрін қамтыған болатын. Реформаның ең басты және негізгі міндеті - қазақ даласын Ресейдің басқа бөліктерімен бірте-бірте қосып жіберу үшін Ресейге бағынышты халықтарды орталық басқару жүйесінің құрамына біріктіру. Сөйтіп, жергілікті ақсүйектерді биліктен ығыстырып, ру басшыларын әлсіретіп, ойға алған іс-шараларды оңтайлы жолмен оңай әрі тез жүзеге асырып отыру.
Держатели документа:
БҚМУ

63.3 (5Каз)
Д 30
Демеуова, Н.
    Ресейдің қазақты шоқындыру саясаты тарихынан [Текст] / Н. Демеуова // Қазақ тарихы . - 2019. - №4(171). - Б. 11-13
ББК 63.3 (5Каз)

Рубрики: История Казахстана

Кл.слова (ненормированные):
ресей империясы -- шоқындыру -- түркістан өлкесі -- православиялық шіркеу -- рухани құндылық -- христиан діні -- мәдениет -- патшалық ресей -- отарлық билік -- қазақ даласы -- рухани болмыс -- Орта Азия -- миссионерлер
Аннотация: Ресей империясы қазақты толықтай жаулап алғаннан кейін оларды ана тілінен, ғасырлар бойы ұстанған дінінен, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерінен айырып, рухани құлдықта, мәңгүрттікте ұстауды көздеді. Қазақ халқын шоқындыру патша шенеуніктері мен шіркеу миссионерлерінің негізгі міндетіне айналды. Патша өкіметінің жергілікті халықтарды сауаттандыру ісінде әкімшілік органдарға ең жақын, жанашыр көмекшілері православтық шіркеу мен оның миссионерлері болды
Держатели документа:
БҚМУ

63
С 16
Салқынбек, Д.
    Казаткомның хатшысы [Текст] / Д. Салқынбек, Г. Шуланбекова // Қазақ тарихы. - 2019. - №10. - Б. 34-39
ББК 63

Рубрики: История

Кл.слова (ненормированные):
саяси өмір -- бекайдар аралбаев -- казаткомның хатшысы -- әлеуметтік-саяси мәселелер -- партиялық және әкімшілік
Аннотация: ХХ ғасырдың 20-30 - жылдарындағы қоғамдық -саяси өмірдің бел ортасында болып, халқы үшін абыройлы қызмет еткен арыстарымыздың бірі - Бекайдар Аралбаев
Держатели документа:
БҚМУ
Доп.точки доступа:
Шуланбекова, Г.

80
О-53
Олжабай , С.
    Жемқорлық - жегі құрт [Текст] / С. Олжабай // Жалын . - 2020. - №3. - Б. 14-20
ББК 80

Рубрики: Филологические науки

Кл.слова (ненормированные):
мемлекет саясаты-ұлттық қауіпсіздік -- өмір -- ақиқат -- Алматы қаласы -- Аркен Әбдіғани
Аннотация: (Ел бұзылса, құрады шайтан өрмек…) Өмірдің ақиқатын шарқ ұрып іздегенде хакім Абайға соқпай өте алмаймыз. Жан жарасы жазылмай кеткен ұлы ақын бойымыздағы барлық мінді қаз-қалпында бүкпесіз айтып кеткен ғой. Сондықтан ба, кезінде ащы шындықты шімірікпей айтқан абыз ақынды айналасындағылар, айналасында болғанда жақындары жабылып жұдырықтады. Данышпан сонда да айтарынан қайтқан жоқ. Сонда ол өз халқың жек көргеннен осыны айтты ғой деймісіз. Жо-жоқ, қателесесіз, «қайтсем, халқымның бойындағы қыңыр мінезді, жалқаулығын, арамдығын, өсекқұмарлығын, бекерден бекер мал шашатын шайпау әдетін, маңғаз мақтанқорлығын, сарыжамбас жа-тыпішерлігін бойларынан сылып тастаймын» деп жанталаспады ма? Сонда түзелген қазақ қайда? Ғұламаның ғибаратты өсиеттерін құп көріп, дұрыс, таза жолға түскені қайда? Жамандар қыла алмай жүр адал еңбек, Ұрлық, қулық қылдым деп қағар көлбек. Арамдықтан жамандық көрмей қалмас, Мың күн сынбас, бір күні сынар шөлмек,- деп аһ ұрды ары тыныш таптырмаған ақын. Иә, шөлмек мың күнде емес, бір-ақ күнде сынып, жайрап қалмақ. Біздің сырты бүтін, іші түтін кейбір шенеуніктеріміз былайғы жұртқа сырбаз, салмақты көрінуге тырысып баққанымен, қалтарыстағы қойыртпақтары ақтарылып қалып, ел-жұртқа масқара болып жатыр. Осылай бетпердесі сыпырылып, өздерінің шынайы өмірдегі шындығын әйгілеп, бір-ақ күнде қасықтап жинаған абыройларын шелектеп төгіп алады. Сөзуарлығымыз ұстап кетіп немесе әлдекімге қыр көрсеткіміз кеп қыжыртып отырғанымыз жоқ. Абай атаға сүйеніп сөз сабақтағанда санаға салмақ түсірген сорақылықтар көзге шалынған соң шарасыздықтан шырылдап отырған жай бар. Енді сөзіміз шындықтан шығандап кетпеу үшін әңгімемізге тұздық іздеп көрелік. Күні кеше Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті ҚР Жоғарғы Сотының Ішкі қауіпсіздік бөлімімен бірлесіп, Түркістан облыстық сотының қылмыстық істер жөніндегі аппе-ляциялық сот алқасының судьясы Әшірбек Рақымбаевтың сыбайлас жемқорлық әрекетінің жолын кесті. Бұл жөнінде ҰҚК ресми өкілі Аркен Әбдіғани мәлімдеді. Күдікті сотталушының жазасын жеңілдететуге көмектескені үшін елеулі мөлшерде пара алған. Бүгінде оның үстінен ҚР Қылмыстық Кодексінің 366 бабы 2 бөлімі бойынша сотқа дейінгі тергеу амалдары жүргізілуде. Былтырғы 11 желтоқсан күні Сарыағаш ауданындағы мамандан-дырылған әкімшілік сотының судьясы көші-қон заңнамасын өрескел бұзып, шетел азаматтарына жағдай жасағаны әшкереленді. Алматы қаласында аудандық соттың төрағасына қатысты іс қозғалғаны белгілі болып отыр. Халықтың соңғы үміті сот деген тұжырым қалыптасқан. Ал, сол соңғы үміттің жалғанар жері былғанышты болса шағымданушылар, жәбір-жапа көрушілер енді кімге барады? Мұндайда дана қазақ «Ет сасыса тұз себесіз, тұз сасыса не себесіз?» деп түңілмей ме? Расында, бұл түңілетін-ақ жағдай. Түңілдіретін, толғандыратын, ті-тіркендіретін түйткілдер тасқындай түсуде. Айталық, адам жанының арашашысы деп ардақтап, Алладан кейінгі құтқарушымыз деп сеніп жүрген ақ желеңді «абзалдарымыз» өміріңізді саудаға салса, кімнен үміт күткендейсіз? Шымкент қаласындағы №1 клиникалық ауруханасының бас дәрігері Абылай Доңбаев мақтаулы-ақ жан еді. «Алтын қолды дәрігер» атанып жүрген бұл азамат халықаралық қылмыстық топқа қосылып, адам-дардың бүйрек, бауырын алмастырып келген деген күдікке ілікті. Бұл жөнінде ҚР Ішкі істер министрлігінің департамент бастығы Санжар Әділов хабарлады. Ал, Шымкенттегі балалар ауруханасының бұрынғы бас дәрігері мемлекет қаржысын (20 миллион) жымқырды деген айыппен үйқамақта отыр. Кешегі Кеңес үкіметі тұсында «милиция-қорғаным» деп ұранда-тушы едік. Бүгінде «полиция-парақорым» деп тіліміз күрмеліп тұр. Мәселен, осыдан бірер жыл бұрын Түлкібас аудандық ішкі істер бөлімі бастығының тергеу жөніндегі орынбасары ауызбастырыққа 200 мың теңге алып жатқаны үстінде қолға түсіп, оқасына дақ түсіріп алды. Осы іспен сыбайлас учаскелік инспектор қашып кеткен. Ал Шымкент қаласындағы Қаратау аудандық ішкі істер бөлімінің үш бірдей капитаны есірткі бизнесімен айналысып жүрген қылмыскерді құрықтап, оны жауапкершіліктен құтқарып жіберу үшін 5 мың АҚШ долларын сұраған. Әл-Фараби аудандық ішкі істер бөлімінің майоры 10 мың теңге алып жатқаны үстінде қолға түсті. Шымкент қалалық полиция департамені өзіндік қауіпсіздік басқармасының жедел уәкілі сотталды. Оған сот шешімімен 8 миллион теңге айыппұл салынған. Оның азаматтық патрульдік бекетте жұмыс істейтін сержанттан тиісті «қамқорлық» жасау үшін ааляқтық жолмен 400 мың теңге пара алғаны және газ тапаншасын заңсыз ұстағаны туралы айтылады. Ал, Атырау қаласы полиция басқармасы бастығының орынбасары Қайралдапов ұсталған. Әскерилердің де құлқыны жаман болмай тұр. Мәселен, жуырда Қорғаныс министрлігінің жоғары шенді генералы ұсталды. Оны Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі мен аталған министрліктің қызметкерлері қол-ға түсірген. Ол қарамағындағы қызметкерлердің лауазымын өсіріп, қамқорлық жасап отыруы үшін елеулі көлемде пара алған көрінеді. Ақтөбе облыстық қорғаныс жөніндегі департамент басшысы, полковник Ғалымжан Жантөрин әскери-техникалық мектепке курсанттар қабылдауда көз қысты, бармақ бастыға барғаны үшін күдікті ретінде қолға түсті. Әскери прокурор Мейіржан Қашымжанов осы мектептің үш қызметкері бұдан бұрынырақ істі болғанын айтып отыр. Былтыр ҚР Ішкі істер министр-лігінің орталық әскери-дәрігерлік комиссиясының төрағасы, полковник Исабеков қолға түскен. Батыс Қазақстан облыстық қорғаныс істері жөніндегі департаментінің басшысы да құрықталған деседі. Жемсауы жыбырлап тұратын жебірлер арасында әкімдердің, басқа да лауазым иелерінің жиі кездесетіні ойландырмай қоймайды. ҚР Энер-гетика министрінің орынбасары Ғани Сәдібеков курортты қалалардағы көлдерді тазартуға бөлінген қаржыны үптегені үшін сотты болғаны белгілі. Павлодар облысының әкімі Ерлан Арынов туралы жайсыз хабар тарады. Оның көмекшісі Төлеген Бәстенов 9 миллион теңге пара алып жатқан жерінде құрықталған. Көп уақыт ұзамай Павлодар облысының әкімі Болат Бақауов құрықталды. Оның не бүлдіргенін тергеу қорытындысынан соң білеміз. Былтыр Атырау облысы әкімінің орынбасары Нұрсәуле Саулауоваға қатысты шу шықты. Ол мектеп асханаларына жеткізілуі тиіс жиһаздарды саудаға салған. Осы жиһаздарға 34 миллион теңге қаралған екен. Соның 5 миллион теңгесіне орынбасардың көзі түскен ғой. 2016-2019 жылдарға арналған білім мен ғылымды дамыту мемлекеттік бағдарламасына бөлінген қаражаттан 10 миллион теңгені қымқырған білім басқармасының басшысы Қайырғали Кенжеғалиев пен оның орынбасары Роза Қабдулова ұсталғаннан кейін Нұрсәуле ханым өз еркімен қызметінен кетіп еді. Жуырда Нұрсәуле Сайлауова 2 жылға, Роза Қабдулова 4 жылға шартты түрде сотталды. Маңғыстау облысы әкімінің бірінші орынбасары да алдыңғы жылы ұятқа қалып еді. Енді Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларында аудан әкімі ұсталды деген хабар тарады. Былтырғы қазан айында Жетісай ауданы Қызылқұм ауылдық округінің әкімі үй құрылысына жер телімін бергені үшін 500 мың теңге аламын деп құрықталды. Ал, Шымкент қаласындағы әл-Фараби аудандық әкімдігі кәсіпкерлік бөлімінің басшысы сауда жасауға рұқсат беру және кәсіпкерлік қызметке қолдау көрсету үшін бір азаматтан 65 мың теңге аламын деп от басып қалды. Павлодар облысы Қалқаман ауыл-дық округінің әкімі бас маманмен бірігіп, әкімдік ғимаратына төлем терминалдарын қою бойынша келісім-шарт жасасу кезінде 50 мың теңге пара алған. Алматы облысы Байсерке ауылдық округі әкімінің бұрынғы орынбасары қызметін асыра пайдаланған. Атырау облысында аудан әкімінің орынбасары мен құрылыс бөлімінің басшысы мердігерді бопсалап, пара алғаны үшін сотты болды. Ақмола облысы Аршалы ауданы Жібек жолы ауылдық округінің әкімі 300 мың теңге пара алғаны үшін 23,4 миллион теңге айыппұл төлеп құтылған. «Казпошта» АҚ Жамбыл облыстық филиалының басшысы Б.Пірәлі біреуді жұмысқа орналастырамын деп басы бәлеге қалды. Оны Тараз қаласы №2 соты мемлекеттік қызметте лауазым иелену құқығынан айырып, 7,5 миллион теңге айыппұл салды. Таяуда Шығыс Қазақстан облысында агроөнеркәсіптік кешенді табысты етеміз деген шенеуніктер 35 миллион теңге парамен ұсталды. Олар мол қаражатты сүт арасына жасырған. Флягтан сарылдап төгілген сүт арасынан кленкаларға мұқият оралған бума-бума теңге түскенде аспаннан шұға жауғандай таңырқамаған пенде қалмады. Ақтау қаласында Ауыл шаруашылығы министрлігінің ветеринарлық қадағалау жөніндегі комитеті қалалық инспекциясы басшысы да нысанға алынып отыр. Оның көп мөлшерде пара алғаны белгілі болған. Былтыр Түркістан облысы бойынша сыбайлас жемқорлық фактілерімен 73 адам ұсталған. Оның 15-і жымқыру, біреуі қызметін асыра пайдалану, 57-сі парақорлық дерегі ретінде тіркелген. Осы сияқты мысалдарды тізе беруге қалам ұшы да шыдамай бара жатқандықтан, осы жерден үзуге тура келеді. 2019 жылдың 20 мамырында Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев-тың төрағалығымен сыбайлас жем-қорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері жөнінде кеңес өткені белгілі. Осы кеңесте Президент: -Жыл сайын Қазақстанда орташа есеппен екі мыңнан астам сыбайлас жемқорлыққа қатысты қылмыстық іс тіркеледі. Мыңнан астам адам жауапқа тартылады. Бұл-батпандап кіріп, мысқылдап шығатын кесел. Осы ауруды шұғыл түрде емдемесек, ертең кеш болуы мүмкін, – деп жебірлер мен жегіштердің жолын кесу жөнінде бірқатар тапсырмалар берді. Қоғам дертіне айналған бұл кеселдің жолын кесу оңай болмай тұр. Қазір оған қарсы шаралардың бірі ретінде жемқорлық жайлы хабарлаған адамдарды ынталандыру шаралары көзделініп отыр. Мәселен, сіз біреудің сыбайлас жемқорлыққа қарсы әрекетін байқасаңыз және оның ұсталуына көмек берсеңіз соттың айыптау қорытындысынан соң сыйақы ретінде пара сомасының 10 пайызын аласыз. Бірақ, жуаннан жонып , жіңішкеден жырымдап жеген жырыңдылар сізге оңайлықпен жан алдырар ма? Жемсауы жалмауыз жандарды ұстап берем деп жүріп, құрдымға жұтылып кетпейсіз бе? Өйткені, берерменнің қашан да беделі басым, құрығы ұзын. Сыбайлас жемқорлықпен күрестің бір жолы ретінде шенеуніктерді түрме тынысымен таныстыру басталып та кетті. Мұндай шаралар Шымкент және Нұр-Сұлтан қалаларында көрініс тапты. Десек те, түрменің тыныс-тіршілігімен танысқандардың ішкі тыйымы қаншалықты нәтижелі болатыны алдағы күндердің енші-сінде. Еліміздің экономикалық және қоғамдық ахуалына жемқорлық көп мөлшерде залалын тигізеді. Сондықтан онымен күрестің бұдан да басқа тиімді, ықпалды жолдарын қарастыруымыз керек-ақ. Жебірлердің күздің күні ағаштардан құлаған жапырақтай тым көбейіп кетуін оларға қолданылатын жазаның тым осалдығынан көретіндер де бар. Мысалы, Мәжіліс алдында сөз алған ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының орынбасары Олжас Бектенов жемқорлыққа қолданатын жазаның жеңіл екенін айтып, дабыл қақты. Олар түрлі жолдармен жазаларын мерзімінен бұрын өтеп шығады. Екіншіден, алған парасының елу еселенген көлемінде айып төлеп, түрме табалдырығын аттамай-ақ тайраңдап шыға келеді. Осыдан барып жемесе жұтқыншақтары жыбырлап тұратын жебірлер «е, ұстап алса, құтылудың жолы оңай екен ғой» деп арқаны кеңге салады. Мемлекеттік қызметке қайта орала алмаса, жымқырғандарының бір бөлігіне бизнес ашып алады. Біріккен Ұлттар Ұйымы 2003 жылдан бері 9 қаңтарды халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес күні деп белгілеп, атап өтіп келеді. Әлем болып парақорлыққа қарсы күресті күшейтуге күш салып жатқанда Румыния үкіметі Қылмыстық кодекске түзетулер енгізіп, Айды аспанға бірақ шығарды. Министрлер Кабинетінің осы өзгерістерді мақұлдағаны тұрғындардың ашу-ызасын тудырған. Өйткені, қабылданған нормативтік құжат алаяқтық пен жемқорлық әрекеті үшін жауаптылардың бос-тандыққа шығуына жол ашады. Қабылданған құжатқа зейін салайық. 48 мың доллардан төмен пара алған азаматтарды бас бостандығынан айырудың қажеті шамалы екен. Бухарест қаласында 50 мыңға жуық адам рақымшылық шарасы мен заңға өзгеріс енгізуге қарсылық ретінде шеруге шыққанымен, Румыния үкіметі заңды қабылдап жіберген. Олар бұл әрекетін сыбайластықпен түрмеге түскендердің шамадан тыс артып кетуімен түсіндірген. Ақырында, жұртшылықтың жаппай ереуінен қаймыққан үкімет өзгерістер енгізуден бас тартып барып, елді тыныштандырған. Біздің елде де парақорлармен пәрменді күрес жалғасып келеді. Бұл жөнінде тиісті Заңдар да қабылданды. Бірақ, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап көрсеткендей, жең ұшынан жалғасатындар көбеймесе, азаймай отыр. Шенділердің алдына мәселесін шештіріп алу үшін баратындар көп. Бүгінде қызметке «көкесіз» кіре алмайсыз. Жұмысқа тұрудың басқа да кедергілері көп. Әлемде сыбайлас жемқорлықпен күресудің бірнеше жолдары бар. Мәселен, Грузияда шенеуніктердің санын 3 есеге азайта отырып, жалақысын 3 есеге көбейткен. Ал, Сингапур билеушілері 1952 жылдан бері сыбайлас жемқорлық жағдайларын тергеу Бюросы арқылы жұмыс істеп келеді. Бюро мемлекеттік шенеуніктер арасындағы жемқорлыққа қатысты жағдайларды тексеріп, тиісті органдарға қажетті шараларды қолдану үшін хабарлап отырады. Қытай мемлекеті парадан бас тарту бойынша «тай-цзи» сабақтарын енгізген. Әрине, әр елдің салты басқа. Бәлкім, олардың тәжірибелері бізде оң жамбасқа келе қоймайтын да шығар. Ең бастысы Сананың тазалығында. Сана тазармай-қоғам тазармайды. Сондықтан, сыбайлас жемқорлықтың зияны мен зардабы туралы отбасыдан бастап мемлекеттік қызметкерлерге дейін саналарына сіңдіре сабақ өту керек шығар. Тағы да данышпан Абайға жүгінуге тура келеді. Абыз ақын не деп еді? Тыңдайық. Ел бұзылса, құрады шайтан өрмек, Періште төменшіктеп, қайғы жемек. Өзімнің иттігімнен болды демей, Жеңді ғой деп шайтанға болар көмек,–деп ойлы ақын бекер күйінді ғой деймісіз. «Өзімнің иттігімнен болды» деп бармақ тістейтін ұяты барлар көбейгенде ғана жұлындағы жегіқұрт жұлынып түспек. Ар, Намыс, Ұят ұялаған жер қашанда асылзат күйінде таза тұрмақ. Ендеше бізге Ар сабағы, Намыс сабағы, Ұят сабағы керек-ақ. Бұл сабақтарды ешбір дана, ұлағатты ұстаз адамдардың кеудесіне күштеп ендіре алмайды. Әр адам өзіне-өзі ұстаз бола білгенде, жүрегін таза ұстағанда ғана, ұят оянады. Ендеше, әр кеудеде шындық шамы, намыс оты сөнбесін деп тілейік. Сонда бізді ешбір шайтан жеңе алмайды…
Держатели документа:
БҚУ

67
С 11
Сүлейменова , Г.
    Қазақстанда тегін заңгерлік көмек алу құқығы [Текст] / Г. Сүлейменова // Жалын . - 2020. - №4. - Б. 2-34
ББК 67

Рубрики: Правоведение

Кл.слова (ненормированные):
Ата заң - мемлекет тірегі -- Гүлнар Сүлейменова -- заң -- көмек -- қаржыландыратын заңгерлік -- мемлекет -- бюджет -- тегін заңгерлік көмек алу
Аннотация: Елдің негізгі заңында заңмен көзделген жағдайларда тегін заңгерлік көмек алу құқығын мәлімдей отырып, мемлекет сөйте тұра осындай құқықты қаржылық жағынан қамтамасыз ету бойынша кепілдіктерді тиісті шамада көздемейді, сондай-ақ көрсетілетін заңгерлік көмектің сапасына жеткілікті кепілдіктерді де қарастырмайды. ҚР Конституциясындағы конституциялық норманы іске асырудың дәл әрі жолға қойылған құқықтық тетігі осы уақытқа дейін құрылған жоқ. Білікті заңгерлік көмек көрсету саласындағы қазақстандық заңнаманы талдау және тегін заңгерлік көмек алу құқығын іске асыру тәжірибесі өткізіліп жатқан сот-құқықтық реформа жылдары ішінде республикада осындай көмекті көрсету саласында айтарлықтай өзгерістердің орын алмағаны туралы қорытынды жасауға әкеледі. Өкінішке орай, осы уақытқа дейін мемлекет кепілдік беретін заңгерлік көмекті алу құқығының іске асырылуын қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясаттың тұжырымдамасы да, бағдарламасы да жасалмаған. Және де, тегін заңгерлік көмек алуға құқығы бар азаматтардың санаты өте шектеулі, сол сияқты осындай көмек көрсетілуіне негіз болатын, қолданыстағы заңнамамен көзделген мән-жайлардың шеңбері де шектеулі. Тегін заңгерлік көмек берудің қазіргі сәтте қолданылатын жүйесінің кеңестік үлгінің бұрынғы жүйесінен шамалы ғана айырмашылығы бар, кеңестік жүйеге көпшіліктік мүдделерінің жеке адамның мүд-делерінен басым түсуі тән болатын, сондықтан да оның сапасы мен ұйымдастырылуы тұрғысынан ол тиімсіз, ескірген, бірқатар халықаралық актілер белгілеген стандарттарға сай емес жүйе болып табылады. Ең әуелі мұндай жүйе әділсотқа тең дәрежеде жету қағидасын бұзады, бұл қағиданың ажырамас бөлігі әркімнің білікті заңгерлік көмек алу құқығы болып табылады. Қаржыландырылатын заңгерлік көмек көрсетудің жекелеген ережелері заңнамамен реттемеленген, бірақ заңгерлік көмекті ұйымдастыру мен көрсету арқылы оған нақты қол жеткізу мүмкіндігін бере алатындай біртұтас жүйе жоқ. Әрине, қаржыландырылатын заң-герлік көмек көрсету мемлекеттік бюджеттен айтарлықтай қаржы-ландыруды және пәрменді жұмыс істейін жүйені – қаржыландырылатын білікті заңгерлік көмек көрсетуге әкімшілік етуді (басқаруды) жүзеге асыру, оның бақылануын және сапалы болуын қамтамасыз ету бойынша міндет жүктелетін институционалдық инфрақұрылымды құру қажет болатыны даусыз. Осындай жүйе құрылмаса, Негізгі заңда мемлекет мәлімдеген, білікті заңгерлік көмек алуға және заңмен айқындалған жағдайларда тегін заңгерлік көмек берілуіне деген әркімнің құқығы бұрынғысынша, азаматтардың осы көмекке мұқтаж көптеген санаттары үшін тек декларативтік норма болып қала береді. Ал бұл өз кезегінде халықтың құқықтық нигилизмінің және мемлекет пен оның органдарына деген сенбеушілігінің артуына ықпалдасады.
Держатели документа:
БҚУ