Электронный каталог

28.6
З-85

    Зоологиялық мұражайға 85 жыл [Текст] // Өркен. - 2024. - 25 желтоқсан. - №11. - Б. 3.
ББК 28.6

Рубрики: Зоология

Кл.слова (ненормированные):
Зоологиялық мұражай -- Арнольд Робертович Штамм -- Авдей Алексеевич Цыганков -- Табиғат әлемі -- Жануарлар дүниесі -- Қазақстанның Қызыл кітабы -- Сирек, жойылып кету қаупі бар түрлер -- Білім беру және тәрбиелік қызмет -- Ғылыми-зерттеу міндеті -- К.М. Ахмеденов -- БҚУ (М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті) -- Г.А. Донскова -- 85 жылдық тарих
Аннотация: «М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университетінің зоологиялық мұражайына 85 жыл» атты ғылыми-əдістемелік семинардың кеңейтілген отырысы оздырылды.
Держатели документа:
БҚУ

28.088л6
М 12

    Маңғыстау облысында үстірт арқарының (Ovis Vignei Arkal) таралуы мен экологиялық жағдайы [Текст] / Ж. М. Карагойшин, С. А. Бекеева, Д. Т. Утеулиева [и др.] // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №1. - Б. 521-533.
ББК 28.088л6

Рубрики: Заповедники. Заказники. Национальные парки

Кл.слова (ненормированные):
фауна -- табиғи қаумал -- популяция -- уриал -- муфлон -- құлжа -- саулық -- қозықа -- көкпек
Аннотация: Мақалада Маңғыстау облысында мекендейтін Үстірт арқарының таралуы мен саны және тіршілік ортасында жүргізілген экологиялық зерттеулердің нәтижелері келтірілген. Үстірт арқары Қазақстанда тек Маңғыстау облысының аумағында, соның ішінде тау ойпаттарында, тау жоталарының тік беткейлерінде, аласа таулар мен тау бастарында мекендейді. Үстірт арқары немесе Маңғыстау облысындағы Үстірт уриалы Үстірттің шыңдарында; Маңғышлақ түбегінің, сондай-ақ таулы ландшафт сақталған Каспий теңізінің бірқатар жағалау учаскелерінде кең таралған. Жыл сайын Маңғыстау облысы аумағында мекендейтін Үстірт арқарының есебі алынып, мониторинг жүргізілді. 2022 жылғы зерттеулер бойынша тау жоталарында 3019 дарақ Үстірт арқары есепке алынса, 2021 жылмен салыстырғанда бұл жұптұяқтылардың саны 25,17% - ға өскендігін көрсетеді. Үстірт пен Маңғышлақта, оның ішінде Үстірт қорығының аумағында 607, «Қызылсай» өлкелік паркі аумағында және іргелес жатқан жерлерде – 1836, қалған аумақта 576 Үстірт арқары мекендейді. Үстірт арқары Қазақстан, Түркіменстан және Өзбекстан аумағында саны жыл сайын азайып бара жатырған 3 санаттағы сирек кездесетін түр ретінде 3 елдің де Қызыл кітабына енгізілген. Үстірт арқары санының жыл сайынғы өсуі, мекендейтін жерлерінде тиісті қорғауды ұйымдастырумен байланысты: тіршілік ету ортасының көп бөлігі республикалық, жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтар құрамына кіреді. Оларды қорғау мақсатында таралатын аумақтарын қорғауға алып кеңейту және экологиялық жағдайы бұзылған аймақтарды қайтадан қалпына келтіру шараларды жүргізу.
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Карагойшин, Ж.М.
Бекеева, С.А.
Утеулиева, Д.Т.
Акимжанов, Д.Ш.
Акоев, М.Т.

28
С 20
Сарсенова, А. Н.
    Amygdalus туысының биологиялық және экологиялық ерекшеліктері [Текст] / А. Н. Сарсенова // «Иванов оқулары – 2024» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдары . - Орал, 2024. - 10-11 қазан. - Б. 96-99.
ББК 28

Рубрики: Биология

Кл.слова (ненормированные):
Бадам -- Amygdalus -- биологиялық ерекшеліктері -- экологиялық ерекшеліктері -- раушангүлділер -- Amygdalus ledebouriana -- Өсімдік -- Ледебур бадамы -- Генофонд -- Флора
Аннотация: Бадам – Rosaceae Juss тұқымдасының Prunoideae тармағының 65 туысының бірі және Prunus L. туысы өкіл болып табылады. Prunus немесе Amygdaleae туысының өкілдері төрт тармақшамен сипатталады (Amygdalus (L.) Focke.; Cerasus (Mill.) A. Gray.; Emplectocladus (Torr.) A. Gray.; және Prunus L.) және шамамен 254 түрді қамтиды. Amygdalus тармағы 6 секциядан тұрады (Amygdalopsis (Carr.) Linsz.; Cerasioides (Carr.) Linsz.; Chamaeamygdalus Spach; Euamygdalus Spach.; Lycioides Spach.; Spartioides Spach.). КСРО флорасының мәліметтері бойынша Amygdalus тармағына 16 түрі кіреді. Ең аз зерттелген бөлімдердің бірі - ерекше қорғау мәртебесі бар (эндем және сирек кездесетін өсімдік түрлері) және сәндік қасиеттері бар Chamaeamygdalus ергежейлі бадамдар секциясымен ұсынылған [5, 6]. Қазақстанның жоғарғы сатыдағы өсімдіктер тізімі және Қазақстан флорасы бойынша Chamaeamygdalus – ергежейлі бадамы (Prunus tenella Batsch syn. Amygdalus nana L.), Ледебур бадамы (Prunus ledebouriana syn. Amygdalus ledebouriana) және Петтунников бадамы (Prunus petunnikowii syn Amygdalus petunnikowii) болып табылады. Сонымен қатар Қазақстан флорасының тізіміне Lycioides (Amygdalus communis syn. Prunus dulcis) секциясының бір түрі және Euamygdalus (Amygdalus spinosissima syn. Prunus spinosissima) секциясының бір түрі еңгізілген
Держатели документа:
ЗКУ

4
А 92
Атшыбаева, Г. К.
    Қабылтөбе ауылы маңындағы Қабыржық (euonymus l) тұқымдасы өсімдіктері [Текст] / Г. К. Атшыбаева // «Иванов оқулары – 2024» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдары жинағы. - Орал, 2024. - 10-11 қазан. - Б. 111-115.
ББК 4

Рубрики: Сельское и лесное хозяйство

Кл.слова (ненормированные):
биоалуантүрлілігі -- Қабылтөбе -- Қабыржық -- тұқымдасы өсімдіктері -- биологиялық ерекшеліктері -- флора -- Қызыл кітап -- Euonymus L. -- орман -- ботаникалық қоры -- Дубрава мемлекеттік ботаникалық қорығы
Аннотация: Қазақстанның бай биоалуантүрлілігі, соның ішінде сирек кездесетін және жойылу қаупі бар өсімдіктері, ерекше назар аударуды талап етеді. Қызыл кітапқа енгізілген түрлерді сақтау және қорғау - қоршаған ортаны қорғау саласындағы маңызды мәселелердің бірі. Қабылтөбе ауылы маңындағы еменді ормандарда кездесетін қабыржық (Euonymus L.) туысының өкілдері сирек әрі құнды өсімдіктердің қатарында. Олардың экологиялық маңызы зор, себебі бұл өсімдік жергілікті флораның ажырамас бөлігі болып табылады
Держатели документа:
ЗКУ

28.693.34
М 91
Мурсенова, З. Ж.
    Батыс Қазақстанда Coronella Austriaca laurenti, 1768 кәдімгі сары жыланының таралуын зерттеу [Текст] / З. Ж. Мурсенова // «Иванов оқулары – 2024» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдары жинағы. - Орал, 2024. - 10-11 қазан. - Б. 152-155.
ББК 28.693.34

Рубрики: Пресмыкающиеся. Герпетология

Кл.слова (ненормированные):
сары жылан -- биологиялық норма -- Батыс Қазақстан облысы -- зоологиялық зерттеулер -- опидиофауна -- Қызыл кітап -- биогеография -- популяция -- Бауырымен жорғалаушылар
Аннотация: Кәдімгі сары жылан (Coronella austriaca Laurenti, 1768) - сарыбас жылантәрізділер тұқымдасына жататын, аз саны биологиялық норма болып табылатын сирек түр. Жылан орташа өлшемді - жалпы ұзындығы 80 см-ден аспайды, денесі салыстырмалы түрде жіңішке, құйрығы ұзын. Басы айтарлықтай тегістелген және мойыннан салыстырмалы түрде әлсіз бөлінген, үлкен симметриялы орналасқан шұңқырлармен жабылған. Түсі сұр, сұр-қоңырдан мыс түске дейін өзгереді. Еркектер әдетте қызыл, аналықтары қоңыр. Дененің жоғарғы жағындағы өрнек өте өзгермелі, көп немесе аз айқын қара дақтардың 2-4 бойлық қатарларынан тұрады
Держатели документа:
ЗКУ

41
С 20
Сарсенова, А. Н.
    Орал қаласы маңындағы ҚР Қызыл кітабына енген эфемер және эфемероидтар [Текст] / А. Н. Сарсенова, Г. Б. Шамуратова // «Иванов оқулары – 2024» республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы материалдары жинағы. - Орал, 2024. - 10-11 қазан. - Б. 160-163.
ББК 41

Рубрики: Общее растениеводство

Кл.слова (ненормированные):
Қызыл кітап -- Орал қаласы -- эфемер -- эфемероид -- растениеводство -- климат -- көктем адонисі -- Волж адонисі -- ашық құндызшөп -- Галлер айдаршөбі -- түйінді шүйіншөп -- дәрілік шытыра -- аласа құртқашаш -- Шренк қызғалдағы -- жатаған қызғалдақ -- Биберштейн қызғалдағы
Аннотация: Жер бетіндегі кез келген биологиялық түрдің жойылуы экожүйелердің тұрақтылығына және биосфераның тұтастығына теріс ықпал етеді. Бұл қазіргі таңда табиғатта қарқынды түрде белең алып келе жатқан қауіпті құбылыстардың бірі болып саналады. Экожүйедегі өсімдік популяцияларының санының кемуі мен жоғалуына көбінесе антропогендік факторлар себепші. 2014 жылғы Қазақстан Республикасының Қызыл кітабының соңғы басылымында саны күрт азайған 387 түр мемлекет тарапынан қорғауға алынған. Аталған түрлерді сақтап қалу мақсатында олардың популяциясына тұрақты мониторинг жүргізіліп, мүмкіндігінше қорғау және қалпына келтіру шаралары ұйымдастырылуда [4]. Дегенмен, сирек кездесетін өсімдіктердің тізімі тұрақты түрде жаңарып отырады, өйткені қазіргі таңда белгілі бір түрдің популяциялық санын және таралу аймағын нақты анықтау әдістері әлі де толық зерттелуді қажет етеді. Қазақстанның әрбір өңіріндегі сирек түрлерді популяциялық деңгейде бағалау және қорғау мәселесі өзекті болып отыр. Орал қаласы маңындағы эфемерлер мен эфемероидтардың биологиялық алуантүрлілігін анықтау, олардың таралу аймақтарын нақтылау осы өзекті мәселелердің қатарында
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Шамуратова, Г.Б.

63
К 17
Калиева, Б. Т.
    Орыс шенеуніктерінің қазақ даласында тұтқында болған кезіндегі жазбаларынан (ХVIII ғ.аяғы мен XIX ғ. басы, архив құжаттары негізінде) [Текст] / Б. Т. Калиева, Ж. У. Калелова // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №3. - Б. 140-148.
ББК 63

Рубрики: История

Кл.слова (ненормированные):
қазақ даласы -- шаруашылық -- тұтқын -- орыс шенеуніктер -- жазба -- тұрмыс -- архив -- халық -- зерттеуші -- дерек
Аннотация: Мақалада қазақ даласында тұтқында болған кезіндегі орыс шенеуніктерінің жазбалары, қазақ өлкесіне қатысты қалдырған күнделікті өмір сүру дағдысына байланысты ақпараттары туралы. Берілген мәліметтер негізінде салыстырмалы талдау жасап, сараланды. ХVІІІ ғасырдың аяғы мен ХІХ ғасырдың бас кезіндегі қазақ халқы туралы жазылған көптеген еңбектер, жазбалар, естеліктер, күнделіктер бір сарында жазылды десе де болады. Орыс зерттеушілерінің күнделіктері мен естеліктеріндегі қазақ халқына берген сипатының мазмұны қаншалықты шынайы екендігіне көзімізді жеткізуіміз үшін оларды жан-жақты зерттеп, талданды. Зерттеу жұмысында орыс шенеуніктерінің қазақ даласында тұтқында болған кезеңіне қатысты жазбалар архивтік құжаттар негізінде қарастырылып, қазақ халқының тұтқынға түскен адамдарға деген көзқарасы мен қарым-қатынасы осы деректер арқылы талданады. Бұл бағытта экспедициялық есептер, саяхатшылардың күнделіктері мен естеліктері маңызды дереккөз ретінде пайдаланылды. Қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіне қатысты мәліметтер сол жазбаларда кеңінен сипатталған. Аталған материалдар ғылыми жұмыс барысында әртүрлі архивтер мен сирек қорлардан зерттеу арқылы жинақталды. Сол құжаттардың бірі — орыс шенеуніктерінің қазақтар туралы қалдырған жазбалары. Әсіресе, қазақ даласына алғашқылардың бірі болып келіп, қазақтар тарапынан тұтқынға алынған дәрігер әрі орыс офицері Савва Большойдың жазбалары ерекше назарға алынған. Оның жазбаларында сол кезеңдегі қазақ қоғамының тыныс-тіршілігі, әлеуметтік қарым-қатынастары мен адамгершілік ұстанымдары жан-жақты сипатталады
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Калелова, Ж.У.

86
Ж 79
Жолдасұлы, Т.
    Сыр өңіріндегі ахун-ишандардың рухани мұрасы: советтік кезеңнен бүгінге дейін [Текст] / Т. Жолдасұлы, А. Қ. Сайлау // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №3. - Б. 238-255.
ББК 86

Рубрики: Религия

Кл.слова (ненормированные):
Советтік Қазақстан -- Сыр өңірі -- ислам -- қожа -- ишан -- ахун -- атеизм -- рухани мұра -- сирек кітаптар -- құнды жәдігер
Аннотация: Мақалада Сыр өңірінде шамамен ХVІІІ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басы аралығында өмір сүрген «қожа», «ишан», «ахун» атанған діни тұлғалардың рухани мұрасының тарихы туралы баяндалады. Олардың советтік кезеңнен аман-есен жеткен сирек кездесетін кітаптары, қолжазбалары мен заттай жәдігерлері арнайы экспедициялар барысында анықталған еді. Сыр өңірінде өмір сүрген дін өкілдерінің өмірі, советтік кезеңнен бізге жеткен олардың рухани мұрасы зерттелмеген тың мәселе. Сондықтан да аталған кезеңде Сыр өңірінде өмір сүрген ахун-ишандардың бізге жеткен рухани мұрасының маңыздылығын ашып көрсету және оларға сипаттама беру зерттеу жұмысының басты мақсатына жатады. Советтік кезеңдегі атеистік шабуылға қарамастан ол мұраларды сақтап, бізге жеткізе білген ахун-ишан ұрпақтарының қолындағы заттай деректерді анықтау зерттеудің міндетіне кіреді. Советтік дәуірде Орталық Азия халықтарының сан ғасырдан бері сақталып келе жатқан діни дәстүрлерін жою жүзеге асырылғаны белгілі. Дінбасылардың әулеттік құнды жәдігерлері мен кітап-қолжазбалар жойылды. Бірақ олардың кейбір дүниелерін ұрпақтары жасырын ұстап, сақтай алды. Совет Одағы тарағаннан кейін Қазақстанда сақталған мұндай рухани мұраға көңіл бөлініп, олар көпшіліктің назарына ұсыныла бастады. Бұл зерттеуде осы мәселе Сыр өңірі мысалында ұсынылады
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Сайлау, А.Қ.

26.82
Г 13

    Гаж-технологияларын қолдану арқылы биологиялық алуантүрлілікті сақтаудағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рөлі [Текст] / Э. С. Бөрібай, Б. Х. Тусупова, Н. Н. Карабкина [и др.] // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №3. - Б. 419-435.
ББК 26.82

Рубрики: География

Кл.слова (ненормированные):
ерекше қорғалатын табиғи аумақтар -- Солтүстік Қазақстан облысы -- тұрақты даму -- биоалуантүрлілік -- табиғатты Жерді қашықтықтан зондтау -- географиялық ақпараттық жүйелер -- ГАЖ
Аннотация: Табиғи ресурстарды ұтымсыз пайдалану, экологиялық теңгерімнің бұзылуы және ұланғайыр аумақтардағы табиғи экожүйелердің деградациясымен байланысты экологиялық проблемалардың шиеленісуі жағдайында бірегей табиғи аумақтарды сақтау қажеттілігі ерекше өзекті. Мұндай сын-қатерлерге жауап ретінде табиғи кешендерді бастапқы күйінде сақтауға және антропогендік факторлардың әсерінен бұзылған экожүйелерді қалпына келтіруге көмектесетін экологиялық негіз ретінде қызмет ететін ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды (ЕҚТА) құру маңызды. Мақалада ГАЖ технологиялары арқылы биоалуантүрлілікті сақтауды біріктіру контексінде Солтүстік Қазақстан облысының ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рөлі қарастырылған. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды халықтың экологиялық сауаттылығын арттыру, экологиялық жауапкершілікті дамыту және сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлерді сақтау бағдарламаларын іске асыру платформасы ретінде пайдаланудың заманауи тәсілдері талданған. Өңірдегі қорғауға алынған табиғи аумақтарға шолу жасалып және олардың білім беру, ғылыми зерттеулер мен экологиялық білімді танымал ету мүмкіндіктеріне сипаттама берілген. Табиғатты қорғау іс-қимылының негізгі бағыттары көрсетіліп, өңірдің тұрақты дамуын қамтамасыз етуде ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың рөлін күшейту бойынша ұсыныстар белгіленді. Зерттеу жұмысында ЕҚТА сипаттама беруде 1:250 000 масштабтағы Жерді қашықтықтан зондтау деректері негізінде Солтүстік Қазақстан облысының туристік-рекреациялық картасы, Айыртау өңірінің рекреациялық карталары әзірленді. Географиялық ақпараттық жүйелер, жерді қашықтықтан зондтау құралдарын пайдалану туристік және рекреациялық әрекеттерді жоспарлаудың тиімділігін арттырады, экожүйені қорғау шараларын білім беру және халыққа хабардар ету бастамаларымен біріктіруді оңтайландырады. Мұндай технологиялар табиғи нысандарды, ерекше экологиялық статусы бар аймақтарды және әлеуетті рекреациялық ресурстарды нақты картаға түсіруді қамтамасыз етеді, аймақтың неғұрлым тұрақты дамуына ықпал етеді
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Бөрібай, Э.С.
Тусупова, Б.Х.
Карабкина, Н.Н.
Мурзакулов, Г.Т.
Арыстанов, А.
Арыстанова, Р.