Электронный каталог

26.237
О-67

    Орманды-дала жағдайындағы баянаул улыттық паркінің климатының өзгерісіне қарағайдың (Pinus sylvestris L.) реакциясы [Текст] / Н. Б. Мапитов, Б. К. Жумабекова, М. Ю. Клименко [и др.] // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №1. - Б. 600-609.
ББК 26.237

Рубрики: Климатология

Кл.слова (ненормированные):
дендрохронология -- климат -- корреляция -- радиалды өсу -- жауын-шашын -- ауа температурасы -- Климатология -- биогеоценоз
Аннотация: Солтүстік-Шығыс Қазақстанның орманды даласының құрғақ жағдайында радиалды өсу мен негізгі климаттық айнымалылар (ауа температурасы мен жауын-шашын) арасындағы байланыстардың талдауы жүргізілді. Қарағайдың (Pinus sylvestris L.) ерте ағаштарының өсуіне негізгі шектеуші әсер мамыр-маусым айларындағы жоғары ауа температурасының әсер ететіні анықталды. Шотландиялық қарағайдың өсуі ағымдағы вегетациялық кезеңдегі жауын-шашын мөлшеріне байланысты екендігі көрсетілген. Баянауыл табиғи паркінің хронологиясын сыртқы орта факторларына сезімтал емес деп санауға болады, өйткені сезімталдық коэффициенті 2,8 құрайды. Сондай-ақ бірінші ретті автокорреляцияның жоғары мәні (≥ 0,50) атап өтілді, бұл өткен климаттық жағдайлар мен қарағайлардың ағымдағы жылдық өсуі арасындағы байланысты көрсетеді
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Мапитов, Н.Б.
Жумабекова, Б.К.
Клименко, М.Ю.
Нукенов, А.С.
Омаров, М.К.
Еркибаева, М.К.

20.1
Ш 98

    Шығыс Қазақстанның биіктаулы экожүйелерінде ағаш тұқымдастарының климаттық өзгерістерге реакциясын дендрохронологиялық талдау [Текст] / К. Б. Алипина, Ш. Б. Абилова, Чоймаа Дуламсурен, Ж. Т. Тергенбаева // БҚУ хабаршысы. - 2025. - №3. - Б. 548-561.
ББК 20.1

Рубрики: Экология

Кл.слова (ненормированные):
дендрохронология -- жылдық сақиналар -- климаттық өзгерістер -- ағаш өсімі -- корреляциялық талдау -- радиалды өсім
Аннотация: Бұл зерттеу климаттың өзгеруінің ағаш өсімдіктерінің өсуіне әсерін дендрохронологиялық әдістер арқылы талдауға бағытталған. Шығыс Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайы – маусымдық ауытқуы күшті, биік таулы және континенталды сипаттағы аймақ – ағаштардың жылдық өсім динамикасын зерттеу үшін ерекше үлгілік өңір болып табылады. Тарихи метеодеректердің шектеулігі жағдайында ағаштың жылдық сақиналары климаттық жағдайларды қалпына келтірудің сенімді прокси-дереккөзі ретінде қолданылады. Зерттеу барысында 2013 және 2023 жылдары Катонқарағай мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің әртүрлі биіктік белдеулеріндегі орман екпелерінен 1610 керн алынып, Betula pendula, Larix sibirica, Pinus sibirica, Picea obovata және Abies sibirica түрлері бойынша өсу хронологиялары жасалды. Жылдық сақиналар ені LINTAB құрылғысы және TSAP-Win бағдарламасы арқылы өлшенді, ал уақыттық қатарларды кросс-дейтинг, детрендинг және индекстеу COFECHA, R (dplR, treeclim пакеттері) және STATISTICA 13.2 көмегімен өңделді. Нәтижелер ауа температурасы мен жылдық өсім арасында теріс, ал жауын-шашынмен және күн белсенділігімен оң корреляцияны көрсетті. Ең жоғары корреляциялық мәндер күн белсенділігімен (r = 0,53–0,86), жауын-шашынмен орташа (r = 0,04–0,46), ал температурамен теріс бағытта анықталды. Бұл ағаштардың радиалды өсімі ылғал және радиациялық жағдайларға сезімтал екенін, ал жоғары температурада кері әсер байқалатынын дәлелдейді. Жалпы алғанда, зерттеу нәтижелері ағаш түрлерінің өсуіне климаттық факторлардың (температура, жауын-шашын) әртүрлі ықпал ететінін көрсетті. Жиналған хронологиялар мен алынған корреляциялар аймақтық дендроклиматтық қайта құруды жүргізу үшін маңызды база болып табылады және климаттық өзгерістер жағдайында орман экожүйелерінің бейімделу әлеуетін бағалауға септігін тигізеді
Держатели документа:
ЗКУ
Доп.точки доступа:
Алипина, К.Б.
Абилова, Ш.Б.
Чоймаа Дуламсурен
Тергенбаева, Ж.Т.