Электронный каталог

85
Б 67
Бияшева, Г.
    "Еңбекке деген құлшыныс Ерте тұрудан басталады" [Текст] / Г. Бияшева // Oral Oniri. - 2020. - №18. - 6 наурыз. - Б. 8
ББК 85

Рубрики: Культура

Кл.слова (ненормированные):
бизнес саласы -- 8 наурыз -- халықаралық әйелдер күні -- ана -- ару -- еңбекке деген құлшыныс -- нұр шаруа қожалығы
Аннотация: Жер бетіндегі тіршілік атаулы оянып, көңілге қуаныш ұялататын көктемнің алғашқы мерекесі 8 науры - Халықаралық әйелдер күні де келіп жетті. Ана деген қастерлі сөзді естігенде тебіренбейтін жан, толқымайтын көңіл болмайды. Осы орайда отбасының береке-бірлігін сақтап қана қоймай, мемлекеттік қызметте, қоғамдық істе, кәсіпкерлік пен тәлімгерлікте де тамаша табыстарға қол жеткізіп жүрген қыз-келіншектермен тілдескен едік
Держатели документа:
ЗКГУ

28.6
А 13
Әбікенұлы, С.
    Тұран жолбарысының тағдыры. [Текст] / С. Әбікенұлы // Жас алаш. - 2020. - №32. - Б. 6-7
ББК 28.6

Рубрики: Зоология

Кл.слова (ненормированные):
жыртқыш -- жолбарыс -- арыстан -- Мантық -- аңшы -- Түркістан
Аннотация: Мақала орта ғасырға дейін Азия аумағында тіршілік еткен жолбарыс туралы.
Держатели документа:
М. Өтемісов атындағы БҚУ

87
О-57
Омаров , Д.
    Абай тойын дұрыс өткізе білейік [Текст] / Д. Омаров // Жалын . - 2020. - №2. - Б. 14-36
ББК 87

Рубрики: Философия

Кл.слова (ненормированные):
Абай Құнанбайұлы-175 жыл -- Абайтану -- Абай мұрасы -- Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан -- Президент Қ.К.Тоқаев -- кеңес одағы Абай ілімі аясында -- КСРО
Аннотация: Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің «Егемен Қазақстан» газетінде 09.01.2020 жылы жарияланған «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласында «Биыл Абай Құнанбаевтың туғанына 175 жыл толады. Халқымыздың ұлы перзентінің мерейтойын лайықты атап өту үшін арнайы құрылған комиссия дайындық жұмыстарын бастап кетті. Мемлекет көлемінде және халықаралық деңгейде ауқымды іс-шаралар ұйымдастыру жоспарланып отыр. Бірақ мұның бәрі той тойлау үшін емес, ой-өрісімізді кеңейтіп, рухани тұрғыдан дамуымыз үшін өткізілмек… Абайдың ойынан да, тойынан да тағылым алуға тиіспіз» деп жазды. Бұл тың ой. Бұрын мұндай дәрежедегі лауазымды адам айтпаған ой. Себебі, шынтуайтына келетін болсақ, бұрынғы тойлардың көпшілігі «той тойлау үшін» өткізіліп келді. Бұрынғы көшпенділік өмір қалыптастырған ұлттық дәстүр әлсіреп, табиғатпен байланыс үзіле бастаған біздің дәуірде мерейтойлардың «той тойлау үшін» өтуі, әрине, таң қаларлық жағдай емес. Осылай бұл тойлар қанша көп қаражат шығарылып, ауқымды іс-шаралар ұйымдастырылғанымен, келешек үшін тиімділігі әлсіз боды. Мұндай ойды бұрын өткен Абайдың 150 жылдық мерейтойы ғана емес, сонан кейінгі Шәкәрім, М.Әуезов мерейтойлары туралы да айтуға болады. Оларға арналған қанша қаражат пен ауқымды іс-шаралар осылай өздерінің лайықты нәтижесін бермей, халықтың рухани дәрежесіне көп ықпалы болмады. Мұның себебін білу үлкен мерейтойлар ғана емес, күнделікті тіршілік үшін де керек. Қытай данышпаны Конфуций «Ата-бабалар аруағына құрбандық шалуды олар әлі тірі жүргендей жасау керек» деген екен. Аруақтарды өлі адамдар емес, әлі тірі, өзіміздің ортамызда жүргендер деп қабылдайтын болсақ, сонда біз олардан бөлінбей, үнемі есте ұстап, байланыста боламыз. Бірақ атеистік коммунистік дәуір бізге аруақтың нағыз болмысын ұмыттырды. Біз аруақтардың өзімізге, қоғамға келтіретін маңызды әсерін білмей, сондықтан ескермейтін болдық. Бүгінгі күндері адам қайтыс болған соң жетісінде, қырқында, жылында құрбандық шалу, жылдар өткен соң тасаттық беру тәрізді шаралар көбейіп, оларға жұрт көп жиналады. Үйлену тойы мен адамды о дүниеге шығарып салу шарлары кейде бірдей салтанатпен өтіп, үлкен шығын жұмсалатын болды. Ел осыған үйрене бастады. Кейбір жағдайларда бұл іс-шаралардың тіпті түпкі мақсаты ұмытылып, аруақтар үшін емес, жасаған адамның абыройын көтеру, немесе «елден қалмау» үшін жасалатын болды. Ал барған адамның негізгі мақсаты – сойылған малдың етін жеп, әңгіме-дүкен құру. Дінімізге де, салт-дәстүрімізге де келмейтін мұндай қарекеттер бүгінгі тапшылық заманда рәсуашылық тудырып, халықтың жағдайын одан сайын төмендетіп барады. Алдымыздағы үлкен мерейтойды өз дәрежесінде дұрыс өткізу үшін президентіміздің айтқан салиқалы ойын кеңінен талдап, мағынасын тереңірек түсінуге ұмтылайық. Себебі, бұл ойдан маңызды сұрақ туады. Жасалып жатқан ауқымды іс-шаралардың нәтижесін толық көріп, рухани тұрғыдан дамый алуымыз үшін мерейтойды қалай өткізуіміз керек? Мерейтой алдында көпшілігіміз үшін бұл өте маңызды сұрақ. Абайтанушы және теолог ретінде бұл өзекті мәселе төңірегінде қысқаша болса да өзімнің ойымды бөлісуді жөн көрдім.
Держатели документа:
БҚУ

28.89
И 50
Иманқұл , Ж.
    Браконьерлермен күрес-жаңа серпін алуда [Текст] / Ж. Иманқұл // Жалын . - 2020. - №4. - Б. 76-93
ББК 28.89

Рубрики: Краеведение

Кл.слова (ненормированные):
мемлекет саясаты -- ұлттық қауіпсіздік -- табиғат -- айнала -- қор -- мұхит -- су -- жер -- күн энергиясы -- атмосфера -- таза ауа -- таза су -- құнарлы топырақ -- өсімдіктер әлемі -- жануарлар дүниесі -- байлық
Аннотация: Табиғаттың қандай қоры болсын адамзаттың игілігіне арналған, сан алуан қажетін қамтамасыз етеді. Табиғат бізді айналада қоршап тұрған барлық нәрсе: ауа, су, топырақ, тау, орман, қазба байлықтары, өсімдіктер әлемі, жануарлар дүниесі, т.б. Сан мыңдаған жылдар бабалар мұра етіп қалдырған табиғат пен оның шексіз байлығын қорғау, оларды тиімді пайдалану мәселесі бұл күндері дүниежүзілік аса маңызды мәселелердің біріне айналды. Адамзат қалауынша пайдаланып келе жатқан барлық табиғи қорлар сарқылмайтын және сарқылатындар екі топқа бөлінеді. Сарқылатын қорлар қайта қалпына келмейтіндер және қалпына келетіндер деп бөлінеді. Сарқылмайтын қорларға: Күн энергиясы, атмосфера ауасы, теңіздер мен мұхиттардың сулары, жер, т.б. жатады. Бұлардың кейбіреулері адам-ның теріс іс-әрекетінен бүлініп немесе ластанып, сарқылатын қорларға айналып кетуі мүмкін. Мысалы, Арал теңізін алайық. Теңіздің тартылып, тұзы аспанға көтеріліп, климат өзгеріп, экологиялық аймаққа айналуы – тікелей адам баласының әсерінен орын алды. Сарқылатын қорларға таза ауа, таза су, құнарлы топырақ, өсімдіктер әлемі мен жануарлар дүниесі, қазба байлықтар, т.б. жатады. Табиғат қорларының кейбіреулеріне тоқталып өтейік. Судың негізгі қорын Дүниежүзілік мұхиттар мен теңіздер құрап, айналымы заңдылығы бойынша құрлықтағы өзендер мен көлдер үнемі қоректеніп отыратындықтан, су сарқылмайтын қорға жатады. Арал теңізінің тартылуы сияқты басқа да өзендер мен көлдердің құрғауы, тікелей адамның әрекетінен болған және сол аймаққа ғана тән құбылыс болып табылады. Ауа құрамы мен сапасы да улы газдар мен түтіндер өзгерген. Ауаны лас-тайтын – миллиондаған автокөліктер, ұшақтар, өнеркәсіп, зауыт, жылу стансалары, полигондар, зымырандар т.б. Ауыр өнеркәсіп шоғырланған қалалар мен елдімекендер халқының денсаулығы да төмендеген. Өскемен, Риддер, Зырян, Қарағанды, Екібастұз сынды қалалар маңындағы ауа сапасы талай айтылып келе жатқан мәселе. Еліміздің топырақ қорлары да жылдан-жылға сапасы төмендеп немесе құнарсызданып барады. Соңғы деректер республика жерінің 60 пайызы жарамсыз жерлерге немесе шөлге айналып кеткен. Солтүстік облыстарда тың игеру науқанына байланысты топырақ қарашірігінің 25-30 пайызын жоғалтқан. Еліміздің батыс өңірінде мұнай-газ игеру қарқынды дамуы есебінен топырақ қорлары ластанып, бүлініп жатыр. Топырақтың мұнаймен ластануы, топырақтың техногендік бүлінуі 2,5 млн. га жер аумаққа жайылған. Сұмдық көрсеткіш! Сондай-ақ жайылым қоры да бұл аймақта жарамсызданып барады. Азғыр, Тайсойған сынақ полигондарының салдарынан 1,4 млн га жер бүлінген. Республиканың өзге аймақта-рындағы жер қорларының да күйі мәз емес. Егін егіп, көкөніс отырғызып, тез өнім ала салу үшін тыңайтқыштарды мөлшерден артық қосу топырақтың ластауына, тозуына әкелген. Адамның қамқорлығы азайған сайын, табиғаттың «өзді-гінен қалпына келу» құбылысы жүріп жатыр. Ұшы-қиыры жоқ даланың қойнауы қазба байлықтарының барлық дерлік түріне бай. Өкініштісі, байлық жеке компаниялар арқылы шет елдерге ағылып жатыр. Әлі күнге қазба байлықтарды игеру ысырыапшылдық, пайдақұмарлық есебінен, жоспарсыз жүргізілуде. Қазбаларды елімізде өңдеу технологияларын жабдықтай алмай, есепсіз шетке айдап, қазір сарқылтуға жақын қалдық. Табиғаттың өкпесі орман қоры елімізде тек 21,8 млн га жер қамтиды. Бұл өлкеміздің барлық жерінің 3,35 пайызын ғана құрайтын, өте аз көрсеткіш. Осы аз қордың өзі жыл сайын азайып жатыр. Басты себеп – қаскерлік жолмен орман ағаштарын отау, орманға демалысқа шығып, өрт шығару, жалынды дер кезінде тоқтата алмау, зиянды заттармен ластау, қоқыс тастау т.б. Орман – ауа сүзгісі, ауа жаңартқыш, дәрілік өсімдіктердің сан түрі өсетін асыл қойма, аң мен құстың мекені. Орманға қаскерлік – тіршілік тынысына қаскерлік болып табылады. Орманды қорғау әркімге міндет. Көшеттерді қала маңындағы елді мекендерге, қала саябақтарына, гүл-зарларына отырғызып, игі істер де атқарылып жатыр. Республикамызда өсімдіктердің 6 мыңға жуық түрі бар екен, Олардың 50 пайызы тікелей адамның қамқорлығын қажет етеді. Халқымыз ежелден-ақ мал шаруа-шылығымен айналысқан, табиғаттың төл баласы. Төрт түлік малдан бөлек жортқан жабайы аңдардың әрбірін халқымыз ерекше бағалаған. Сондықтан түз тағыларының өсіп-өнуі, сақталуы тоқталмаған. Сүтқоректілердің – 155, құстардың – 481, бауырымен жорғалаушылардың – 48, қосмекенділердің – 33, балықтардың – 140 түрі тіршілік етеді. Өкінішке орай, қаскерлік пен пайдақұмарлық осы ен байлықтың басты жауы болып отыр. Сәкен Сейфуллиннің «Киікті қазақ және дейді бөкен, мың-мыңдап баяғыда жүрген екен» деп сайын далада еркін жүрген бөкендерді суреттеген керемет жыры бары. Ақбөкендер, қарақұйрықтар, арқарлар, тау ешкілері, жолбарыстар, қабыландар мен құландар қатары қазір сиреп кеткен. Ал дала сұсы жолбарыстар біржола құрып кетті. Іле бойындағы соңғы жолбарысты 1947 жылы атылған деген дерек бар. Шексіз кеңістікте үздіксіз айналған алып ғаламшарлардың көпшілігінен кішкене болғанымен, жұмыр жеріміз де қайнаған тіршілікке толы алып шар. Бірақ адам баласының қарқынды өсуі мен, ғылым прогресі, жылдам көлік түрлері адам аяғы баспаған жер қалдырмады. Ауа, су, топырақ ластанып, өсімдік пен жануарлар дүниесі дабыл қаға бастады. ХХ ғасырдың бас кезінде жануарларды қорғау мәселелері туралы сөз қозғала бастайды. 1902 жылы Париж қаласында алғаш Құстарды қорғаудың Халықаралық Конвенциясына қол қойылды. 1948 жылы БҰҰ-ның білім беру, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымы (ЮНЕСКО) Халықаралық табиғат қорғау одағын (IUCN) ұйымдастыру туралы арнайы шешім қабылдады. Бұдан жарты ғасыр уақыт бұрын, дәлірек 54 жыл бұрын, ғылымда «Қызыл кітап» деген ұғым қалыптасты. Кітаптың қызыл сөзімен тіркесі, кез-келген ұлт пен мемлекет үшін түсінікті еді. Қызыл – қауіп, ескерту, қан, соғыс сынды түсініктерді астарлап тұратын түс екені айтпаса да ұғынықты. Бұл кітапты шығару туралы пікірді алғаш рет ұсынған ағылшын ғалымы – Питер Скотт. «Қызыл кітаптарға» жер бетінде жойылу қаупі бар және бұрыннан өте аз кездесетін өсімдіктер мен жануарлардың түрлері тіркеледі. Оларды сақтап қалудың және қорғаудың қажеттігі айқындалып жазылады. Әр мемлекеттің «Қызыл кітабы» мемлекеттік заңдық күші бар құжат болып саналады. Халықаралық «Қызыл кітап» (Red Data Book) – Халықаралық Табиғат Қорғау Одағының (ХТҚО-МСОП-IUCN) – халықаралық деңгейдегі құжаты болып саналады. «Қызыл кітапқа» жойылып кету қаупі төнген, сирек кездесетін, ғылыми тұрғыдан әлі толық зерттелмеген, жылдан-жылға саны күрт азайып бара жатқан, қорғауды қажет ететін өсімдіктер мен жануарлардың түрлері тіркеледі. Қазіргі уақытта «Қызыл кітаптардың» түрлі нұсқалары бар: Халықаралық Табиғат Қорғау Одағының (IUCN) Қызыл кітабы, әр мемлекеттің (республикалық) «Қызыл кітаптары», аймақтың (облыстық) «Қызыл кітаптары» деп аталады. Жалпы ережеге сәйкес мемлекеттік «Қызыл кітаптар» әрбір 10 жылда өзгертіліп әрі толықтырылып отырылуы қажет. Қазақстанда алғашқы «Қызыл кітап» Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1978 жылғы 16 қаңтардағы №20 арнайы қаулысына сәйкес жарық көре бастады. Қазақстанда шыққан алғашқы «Қызыл кітаптың» 1-бөлімі омыртқалы жануарларға арналды және оған 87 түр (балықтардың – 4, қосмекенділердің – 1, жорғалаушылардың – 8, құстардың – 43 және сүтқоректілердің – 31 түрі) тіркелді. Өсімдіктерге арналған «Қызыл кітап» 1981 жылы жарық көріп, ондағы түрлер 1-ші жойылып кету қаупі төнген түрлер болса, 2-шісі сирек кездесетін түрлер. Қазақстанның өсімдіктерге арналған «Қызыл кітабына» (1981) еліміздің аумағында өсетін 307 түрі тіркелген. Онда жабық тұқымдылардың (гүлді өсімдіктердің) – 288 түрі, ашықтұқымдылардың – 2 түрі, қырықжапырақтардың – 3 түрі, саңырауқұлақтардың – 10 түрі және қыналардың – 1 түрі тіркелді. Олардың 20 түріне жойылып кету қаупі төнген, ал 287 түрі сирек кездесетін түрлерге жатады. Жоғарыда айтып өткендей, Қазақстанның омыртқалы жануарларға арналған «Қызыл кітаптары» (1978, 1991, 1996, 2010), омыртқасыз жануарларға арналған «Қызыл кітабы» (2006) және өсімдіктерге арналған «Қызыл кітабы» (1981) жарық көрді. Алматы облысының «Қызыл кітабы» 2006 жылы жарияланды. Бұл кітаптар – ел аумағында жоғалу қаупі жоғары табиғат байлықтарын сақтау мен қорғауға негіз болатын құжаттар. Қазақстанның омыртқасыз жануарларына арналған «Қызыл кітабын» даярлау өте қиынға соқты. Себебі, елімізде кездесетін омыртқасыз жануарлардың түрлерінің саны және олардың биологиялық әрі экологиялық ерекшеліктері толық зерттелмеген. Сондықтан да омыртқасыз жануарларға арналған Қазақстанның «Қызыл кітабының» алғашқы 1 және 2-басылымдарына тіркелген түрлер мұқият талдап саралауды қажет етті. Сонымен, 2006 жылы Қазақстанның омыртқасыз жануарларға арналған «Қызыл кітабының» нақтыланған 3-басылымы жарық көрді. Бұл басылымға омыртқасыз жануарлардың 96 түрі тіркелді. Олардың ішінде буылтық құрттардың – 2, ұлулардың (моллюскалар) – 6, шаянтектестердің – 1, өрмекшітектестердің – 2 және жәндіктердің – 85 түрі тіркелді. Қазақстанның омыртқалы жануарларға арналған «Қызыл кітабының» толықтырылған және өңделген 4-басылымы 2010 жылы жарық көрді. Онда омыртқалы жануарлардың 128 түрі тіркелген. Олардың бір түрі – дөңгелекауыздыларға, 17 түрі – сүйекті балықтарға, 3 түрі – қосмекенділерге, 10 түрі – жорғалаушыларға, 57 түрі – құстарға және 40 түрі – сүтқоректілерге жатады. Бұл «Қызыл кітапта» Халықаралық табиғат қорғау одағының (IUCN) «Қызыл кітабына» тіркелген 20 түр бар. Мұндай түрлерді сақтап қалу үшін Қазақстан бүкіл адамзат алдында аса зор жауапкершілікті сезінуі тиіс. Кітапқа тіркелген түрлердің таби-ғатта сақталу деңгейіне сәйкес 5 санатқа бөлініп берілген: 1.Жойылып кету қаупі төнген түрлер. Мұндай түрлерді сақтап қалу үшін міндетті түрде арнайы шаралар (табиғи қорықтар, ұлттық табиғи саябақтар, табиғи резерваттар және т.б.) ұйымдастыру қажет. 2. Саны күрт азайып бара жатқан түрлер. Ондай түрлердің саны әзірше мол, бірақ қарқынды түрде азаюына жол берілмеуі қажет. 3. Сирек кездесетін түрлер. Ондай түрлердің санының азаюын қадағалап отыру қажет. 4. Толық зерттелмеген түрлер. Ондай түрлер туралы ғылыми-зерттеу жұмыстары мұқият түрде жүргізілуі қажет 5. Қалпына келтірілген түрлер. Табиғатты қорғаудың басты шарты – оның ресурстарын тиімді пайдалану және сақтау. Жабайы жануардың біраз бөлігінің жер бетінен жойылып кету қаупі бар екенін ескертіп, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін сақтап қалу үшін қанша дабыл қағылып, айтылып жатса да, жойылып кету қауіпі бар жабайы аңдарды қаскерлік жолмен аулау әрекеті тоқталар емес. Мемлекет тарапынан қаскерлікке тоқтау салу үшін әртүрлі іс-шаралар ұйымдастырылып келеді. 2004 жылы 9-шы шілдеде «Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану» туралы заң қабылданды. Осы заң киік аңын 2020 жылға дейін аулауға қатаң тиым салған. Аң аулауға қатысты талаптар мен ережелер жаңадан бекітілді. Бірақ бұған қарамастан қаскөйлер броконьерлікті жалғастыруда. Сол себепті ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі жануарлар дүниесін қорғау, сақтау, пайдалану, өсімін молайту және саласына келтірілген зиянды әрекеттің орнын толтыру мөлшерін бекіту туралы бұйрықтар мен заңдық күшке ие шешімдерді де шығарып, іске асырып жатыр. Маңғыстау өңірінің табиғатты қорғау инспекторы С.Байталасов: «Сөзіміз дәлелді болу үшін мысал келтіре кетейік. Жабайы аңдардың басым бөлігі қорық аумағы не ерекше қорғалатын аумақта болатындығын ескеріп, заңсыз аң аулау фактісі аталған аймақтардың бірінде болса деп алайық. 1 (бас арқар) х2405х1500 х1,5х3х3=48 701 250 теңге. 1 (бас қарақұйрық)х2405х400х1,5х3х3=12 987 000 теңге. 1 (бас қоян) х 2405х5 х1,5 х3 =54 112 теңге. 1 (бас үйрек) х2405 х5 х1,5 х 3 = 54 112 теңге. 1 (бас киік) х 2405 х500 х1,5 х3 х3= 16 233 750 теңге. Шығын мөлшерінің есептелуіне түсінік бере кетейік, 2405 (АЕК) айлық есептік көрсеткіш, 1,5 заңсыз ауланған аңға қосылатын коэффицент, 3 ерекше қорғалатын аймақта болған үшін қосылатын коэффицент, 3 жойылып кету қаупі бар не «Қызыл кітапқа» енген аң үшін қосылатын коэффицент. 1500, 400, 5, 500 сандары – әрбір дараққа АЕК ретінде салынатын шығын мөлшерінің сандық көрсеткіші. Мүмкін осыншама шығын мөлшерін халық арасында екінің-бірі біле бермеуі мүмкін. Жоғарыда көрсетілген қыруар соманы төлеу кез-келген адам қолынан келе бермейтіні белгілі, мүмкін қаскерлер осыдан сескеніп, қылмыстан аяғын тартар ма екен деген ойдамыз» деп, халықтың табиғатқа келтірілген зиян үшін қанша айыппұл салынатынын нақты сандар мөлшерімен таныстырып өткен. Естіген, оқыған жан тым болмаса, осындай көп мөлшердегі айыппұлдан сескенер.
Держатели документа:
БҚУ

86
Б 11
Біләл, Қ.
    Дәстүрлі дін - мемлекет саясатының құрамдас бір бөлшегі [Текст] / Қ. Біләл // Жалын . - 2020. - №7. - Б. 2-25
ББК 86

Рубрики: Религия

Кл.слова (ненормированные):
дәстүрлі дін -- мемлекеттік саясат -- діни бірлестік -- мұсылман -- иман -- өзге ұлт -- Адам - Алла
Аннотация: Мемлекетіміздің жүргізіп отырған дін саясаты дәстүрлі дінімізге негізделген. Қазақстанда қазіргі уақытта 4551 діни бірлестік әрекет етеді, оның 2815-і исламдық, 306-ы православтық, 1283-і протестанттық, 118-і католиктік, 25-і иудейлік және 4-і буддистік. Дербес аналитикалық орталық болып табылатын Саяси шешімдер институтымен жүргізілген зерттеулердің деректері бойынша қазақстандықтардың 93%-дан аста- мы қандай да бір дінді ұстанады екен. Бұл ретте исламды қа-зақстандықтардың 64% ұстанса, христиан дінін ұстанатындардың пайызы 29, ал 6% қала тұрғындары өздерін атеист санайды. Өзін мұсылманмын деп танитындардың басым бөлігі қазақтар (94%). Осыған орай біз дәстүрлі дініміздің өзіндік ерекшеліктерін ұдайы насихаттай беруге міндеттіміз. Мұсылман деп кәлима шаhадатты, яғни «Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі» деген сөзді жүрегіне өткізген адамды айтамыз. Ал сіздер оның жүрекке қалай өтетінін білесіздер ме? Басын ашып айтайық. Білмейсіздер. Білмегеннен бұрын мойындамайсыздар. Себебі Алла тілде емес, жүректе болады. Құранды тілің сайрай берсін, ол ешқашан Аллаға жетпейді. Иман дегеніміз – қазақ болу. Ешқандай өзге ұлт өкілі қазақ тілін білгені үшін, не домбыра тартқаны үшін, тіпті қазы-карта мен қымызды жақсы көргені үшін қазақ бола алмайды. Себебі оның Анасы қазақ емес. Егер ол «Ана» болмаса ешкім де қазақ бола алмағаны сияқты ешқандай ұлт өкілі, тіпті ол араб болсын, ешқашан мұсылман бола алмайды. Ислам дінінде ол «Ананы» пайғамбар деп атайды. Егер ол «Ана» тірі болмаса, ешкім де мұсылман бола алмайды. Соған орай: «Ислам дінінен шыққан дін ғұламалары, Жақып (ғс) әулетінен шыққан пайғамбарлармен дәрежесі тең болады», — деген хадис бар. Себебі анасыз иман ешқашан жүрекке өтпейді. Ол Ананың бүгінгі аты – Ишан мен Пірлер. Бұл – біздің дәстүрлі дініміз. Ендеше ата-баба дініне қайта оралайық. Егер дәстүрлі діннен ауытқысақ, онда діни ұстаным өзгереді. Ал діни өзгеріске түскен адам міндетті түрде заңды аттайды. Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының Қылмыстық істер кодекісінің 174 бабында: «Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыру 1. Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни сезiм-дерiн қорлауға бағытталған қасақана әрекеттер, сол сияқты азаматтардың дiнге көзқарасы, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айыр-машылығын, артықшылығын не толыққанды еместігін насихаттау, егер бұл іс-әрекеттер жария немесе бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникациялар желі- лерін пайдалана отырып, сол сияқты әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, тектік-топтық немесе дiни алауыздықты насихаттайтын әдебиетті немесе өзге де ақпарат жеткiзгiштердi дайындау немесе тарату жолымен жасалса, екi жылдан жеті жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеу не сол мерзiмге бас бостандығынан айыру жазасы кесіледі» – деп көрсетілген. Баршамызға белгілі адам — Алланың Халифасы. Халифа – шексіз билік иесі. Шексіз билік иесі болатыны, Ол — Аллалық мүмкіндікке ие. Соған орай Інжілде: «Құдай адамды өзіне ұқсатып жаратқан», – делінеді. Бірақ кім де болсын осы «ұқсастықты» материалдық тұрғыда түсінсе, діннен шығады. Алайда Адамның Алланың Халифасы екендігі Құран аятымен бекітілген. Демек, Адамның Аллаға «ұқсас» жаратылғанына біз де иман келтіреміз. Сәл-пәл түсінік. Шынтуайтына келгенде, біз Інжіл «аятынан» да алға озып кетеміз. Онда: «Құдай Адамды өзіне ұқсатып жаратқан», – десе, біз ол «ұқсастықты» бір ұғым деп түсінеміз. Яғни, Адам – Алла. (Кей діни танымдық кітаптарда «Халифа» сөзі осылай тәпсірленеді). Соған орай, енді Адам Алланың өзі, сәл-пәл жұқартып айтсақ, Аллалық мүмкіндікке ие болғаннан кейін, ойына келген барлық арман-тілегін жүзеге асыра алады. Нақтыласақ, Алла сияқты Адамның да «Бол!» деген нәрсесі бола кетеді. Ол «Бол!» деген сөзді пайғамбарлар, не өмірін исламға арнаған дін ғұламалары емес, кез-келген мұсылман айта алады. Және де айтып қана қоймайды, сол айтқанын Халифа болғандықтан жүзеге асыра алады. Тағы да қайталап айтайық. Біздің бұл айтқанымызды кез-келген мұсылман жүзеге асыра алады. Енді сауал. Сіз осы біздің айтқанымызға сенесіз бе? Сенсеңіз, мұсылмансыз. Біздің ата-бабаларымыз соған сенген. Ал бүгінгі дін иелері, Қазақстандық қана емес, әлемдік тұрғыда, бұндай «ертегіге» сенбейді. Соған орай олар: «Өзіңді танысаң, Алланы танисың», – деген хадисті қабылдай алмайды. Себебі, өзінің Алла екендігін ешқашан мойындамайды. Тағы да сауал. Өзіңіз ойланып көріңіз. Осыдан кейін: «Жер бетінде мұсылман бар», – деп айта аламыз ба? Бұл – «Мұсылмандар неге ауырып жатыр?», – деген сауалға жауап. Білген жөн. Алла ауырмайды. Соған орай Адам да ауырмайды. Бірақ шындық олай емес қой. Себебі, біз өзіміздің Халифа екенімізді мойындамаймыз. Дұрысы — Халифаның мәнін түсінбейміз. Егер түсінсек бар ғой, бір ғана: «Аллаhу акбар! — деген дұғамен барлық ауруларды жазып алар едік. Солай бола тұра сол сөзді бүкіл діндәрлар күніне мың рет қайталаса да дұғалары неге қабыл болмайды? Жауап айқын. Өздеріне сенбейді. Оған ауырып жатқандар да сенбейді. Біз оған тек дәстүрлі дінге қайта оралғанда ғана сенетін боламыз. Дәстүрлі дініміздің өзіндік ерек-шелігін мына жайттан да аңғаруға болады. Бәрімізге белгілісәби дүниеге жұдырығын түйіп келеді. Ал өмірден озған адамның алақаны ашық қалады. Бұл — жазылмаған заңдылық. Алайда оған мән беріп жатқан адам аз. Бәрімізге белгілі жәйт. Адам баласының өмірге келуі арқылы руx заттанады. Яғни, материямен тұтасады. Соған орай руx өзінің бастапқы негізінен ажырап, материяға байланады. Ол үрдіс өмірге келген сәбидің жұдырық түйуі арқылы көрініс береді. Жұмылған жұдырық сәбидің меншік иесі екендігін айғақтайды. Ол меншік иесінің аты — Мен. Ол «Мен» діни тілде нәпсі деп аталады. Адам болмысындағы руx туылған сәттен бастап сол жұмылған жұдырыққа, яғни «Мен»-ге қызмет етеді. «Мен»-нің, яғни нәпсінің тағы бір аты — құлқын. Сондықтан да ол ешқашан тойым дегенді білмейді. Өмірге келген сәби алақанының өлгенше ашылмайтындығы сондықтан. Бұл «ашылмауды» шамалы кеңдеу түсінген жөн. Адамның меншік иесі екендігі, яғни кіндігі жерге байланғандығы мәлім болғаннан кейін оның ұдайы жұдырық түйіп жүруі шарт емес. Себебі, оның өзі тұтастай «жұдырыққа» айналып кетеді. Діни тілде сол «жұдырық адам» кәпір делінеді. Адамның мұсылман болу қажеттілігі осы жерден келіп туындайды. Себебі, адам мұсылман болған кезде жұдырығы жазылады. Яғни, мұсылман адам ғана материядан ажырай алады. Осы жерде кілтипан бар. Себебі, өздерін мұсылмандар санатына қосатын 73 тармақтың тек біреуі ғана сәби кезінде түйілген жұдырығын өлмей тұрып аша алады. Себебі ол өз руxына иман келтіртуге қол жеткізеді. Ал қалғандарының иманы да, жасаған ғибадаттары да «Мен»-нің меншігінде қалып қояды. Оның басты себебі — адам баласы өзінің өмірге келуінің мәнін түсіне алмауында. Сәл-пәл түсінік. Адам баласы жұдырығы түйілген сәттен, яғни туылған сәттен бастап Алламен байланысын үзеді. Тіпті өмірге пайғамбарлар келмесе Оны бар деп те білмейді. Пайғамбар деп біздің бастапқы руxымыз тәрізді Алламен ұдайы байланыста тұратын адамды айтамыз. Адам баласы пайғамбарды мойындаған сәтте біздегі руx өзінің бастапқы негізімен үндеседі. Сол кезде руx «Мен»-ен ажырайды. Пайғамбарымыздың (сғс) «Өлмей тұрып өліңдер» деген xадисі соған орай айтылады. Себебі қалғандарда ол «жұдырық» тек өлген кезде ғана ашылады. Әңгіме шамалы қоюланыңқырап кетті. Енді барынша жеңілдетіңкіреп айтайық. Сонымен, сәбидің жұмылған жұдырығын материя, яғни мына әлем дедік. Біз соған туған сәттен бастап байланып қалады екенбіз. Біз одан өлгенше ажырамаймыз. Себебі, ол біздің отбасымыз, Отанымыз, бала-шағамыз, дүние-мүлкіміз, дос-жаранымыз… Осылай соза беруге болады. Енді осы айтқандарымызды қаперге алғанымыз үшін бізді ешкім де дүниеқоңыз деп айыптай қоймас?! Солай ма? Иә, айыптамайды. Бірақ мойындауға тура келеді. Біз тілге тиек еткен нәрселердің бәрі бізді мына әлемге байлап тұрған бір-бір жіптер. Шынтуайтына келгенде, біз сол жіптерді үзбейінше түйілген жұдырығымызды жаза алмаймыз. Осы жерде Пайғамбарымыздың (сғс) «Сендер дүние-мүліктеріңнен, әке-шеше, бала-шағаларыңнан мені артық жақсы көрмейінше кәміл мұсылман бола алмайсыңдар» дегенге саятын xадисінің мәні ашылады. Соңғы түсінік. Маймыл аулайтын аңшыларда мынандай бір тәсіл бар. Олар іші тазартылған кактустың бір шетін тесіп, арнайы ширатылған жіптің бір ұшын сол тесілген кактусқа, екінші ұшын екі-үш метрдей жердегі ағашқа байлап қояды. Сосын әлгі кактустың екінші шетін дөңгелете теседі де ішіне маймылдың сүйсіне жейтін жеміс-жидегін салып қояды. Маймыл байғұс ашылған алақаны ғана сиятын әлгі тесікке қолын салғанымен жемісті алған түйулі жұдырығын қайтадан суырып ала алмай қалады. Сөйтіп өзінен-өзі дүние қақпанының тұтқынына айналады. Мұны базбіреулер май-мылдың ақымақтығына балауы мүмкін. Ал сонда біздікі не жорық?! Неге түюлі алақанымыз жазылмайды? Оған тағы да дәстүрлі дін жауап береді. Мәселен, сіз Алланы көрдіңіз бе? Жалпы Алланы кімдер көреді? Жауап айқын. Алланы тек мұсылмандар көреді. Себебі оларда иман бар. Сонда иман дегеніміз не? Ол бәрімізге белгілі: «Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі», – деген кәлима шаhадат. Біз осы кәлиманы жүрегіне өткізген адамды мұсылман дейміз. Сол мұсылман – Алланы көреді. Кейін, жәннатқа барған соң емес, қазір көреді. Егер Алланы көрмесеңіз, онда мұсылмандығыңызда кәкір бар. Себебі сіз Алладан басқа ешнәрсе жоқ екендігіне иман келтіріп отырсыз. Сонда қалай, Бар нәрсені көрмей, жоқты көргеніңізге және соған сенгеніңізге біз кінәліміз бе? Неге сіз біздің Алланы көретінімізге күмән келтіресіз? Жалпы сіз Алланы көре алмағаныңызға неге қорықпайсыз?! Себебі ол – иман ғой. Ол иман діни тілде Ихсан деп аталады. Барлық діндәрлар біледі, Ихсан дегеніміз: «Сен Алланы көріп тұрғандай сенімде бол. Егер сен Алланы көрмесең, онда Алланың сені көріп тұрғанына сен». Бұл — ислам дінінің — Иман, Ислам, Ихсан деген үш тағанының бірі. Осы үшеуі тұтас болмаса иман кәміл болмайды. Солай бола тұра Ихсан ислам дінінің әлемдік деңгейдегі қолданысынан шығып қалған. Өздерін мұсылман санатына қосатындардың Алланы көре алмайтындықтары сондықтан. Басы ашық жәйт. Ихсан – қолданыста жоқ. Демек бізде: «Мен Алланы көріп тұрмын», не болмаса «Алла мені көріп тұр», – деген сенім жоқ. Енді сіз Алланы көрмейтін иманмен жасаған ғибадатыңыздың қабыл болатынына сенесіз бе? Жалпы сіз өзіңіздің мұсылман екендігіңізге сенесіз бе? Күмәнсіз жәйт. Алла сіздің намаз оқығаныңызды да, өзге ғибадатыңызды да көрмейді. Себебі сіз ол сенімді (Ихсанды) иманның құрамдас бөлшегінен алып тастағасыз. Білген жөн. Алланы тек тірі адамдар ғана көреді. Алла да тек тірі адамдарды көреді. Рас, Алланың көру мүмкіндігіне шек келтіруге болмайды. Бірақ Ихсансыз көруде Алланың назары болмайды. Қазақ — иманды халық. Сондықтан да біз барлық уақытта Алламен біргеміз. Білген жөн. Ол иман біздің қанымызда әу бастан бар. Себебі біз әлмисақтан мұсылманбыз. Сондықтан кей «оқыған қуларға» иманымызды ұрлатуға жол бермейік. Діндарлар әлемнің жаратылуын «Алла жасырын қазына еді. Өзін танытқысы келді…» деп басталатын тәмсіл арқылы түсіндіреді. Алайда адамның жаратылуындағы мақсат — Алланы таныту екендігі көп айтыла бермейді. Рас, адам мен жынның Аллаға құлшылық етуі үшін жаратылғандығы туралы аят бар. Сонда біз жаратылу мәні деп ұғындырылатын құлшылықты қалай түсінеміз? Егер Аллаға жасауға лайық ең басты құлшылықты сәжде деп қабылдасақ, онда біз өмір салтымызды соған лайық етіп құруға тырысқан болар едік. Пайғамбарлар да бізге сондай өмір салтын қалыптастырған болар еді. Демек біз құлшылық мәнін толықтай ұғына қойған жоқпыз. Себебі ғибадатқа бөліп жүрген уақытымыз тым аз. Яғни, біз түсінген Құран аятына үйлеспейді. Сондықтан біз құлшылықты қызмет деп қабылдаймыз. Жай қызмет емес, Аллалық қызмет. Мән берсек, мына әлем Алланың Әмірі арқылы жүзеге асатын қалтықсыз қызметке бағындырылып тұр. Адамға тән барлық іс — әрекеттің негізі — Алла. Оны аталарымыз бір ауыз сөзбен «Құдайсыз қурай да сынбайды» деген. Біз құлшылық деп осы Аллалық қызметтің адамға алмасуын айтамыз. Адамның жаратылыстық табиғаты Раxман Раxимге лайықталған. Дәлел қажеттілігі үшін айтарымыз, Алланың адамды өзіне ұқсастыра жаратқандығы туралы аят. Қош, сонымен адам Аллалық ол сипатқа қашан қол жеткізеді? Дұрыс. Кәміл иxсан болған кезде. Ал оған біз қалай қол жеткіземіз? Тағы да дұрыс. Нәпсіміз мұсылман болған кезде. Соңғы сауал. Нәпсі мұсылмандығы қалай айқындалады. Иә, Алланың бізді не үшін жаратқанын білген кезде. Ғибадатымызды құл-шылық деп қабылдасақ, оны ұдайы жасап жүрмегендігіміз өзімізге мәлім. Ал басқа тіршілік қамы үшін жасап жатқан іс-әрекеттеріміз жоғарыда біз келтірген аятқа сәйкес келе бемейді. Ол аятты басқаша өз ыңғайымызға орай тәпсірлеуге, кім де болсын тәуекел ете қоймайды. Сондықтан бізге жүктелген міндет Аллалық қызметті атқару екендігін қабылдауымызға тура келеді. Ұғынықтылық үшін айтайық. Ана баласы үшін отқа да, суға да түседі. Ананың баласына деген осы адами болмыс бүкіл адамзатқа мейріммен қарауға алмасқанда ол Аллалық қызметке ұласады. Ол сипаттардың негізі біздің бойымызда бар. Ол тек біздің жеке мүддемізге қызмет атқарады. Біз тек соны бүкіл адамзатқа жақсылық жасауға лайықты етіп қайта құра алсақ болды. Құлдық қызмет дегеніміз сол. Ислам діні бұл түсінікті кәлима шаxадатқа кіргізіп жіберген. Қайталап көрейік: «Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұxаммед оның құлы, әрі елшісі.» Біз осы кәлиманың тек құлы деген сөзінің мәнін ашуға тырыстық. Ондай құл болудың үлгісін бірінші xалифа Әбубәкір көрсеткен. Ол барлық адамға ананың баласына деген мейрімінің Аллалық сипатқа алмасқан кезде қандай болатындығын ұғындыру үшін » О, Алла мені тозаққа өзге адам кіре алмас үшін барлық тозақты жалғыз өзім толтыратындай етіп үлкейтші» деп дұға жасаған. Бұл — адамның Аллаға орынбасарлық сипатының көрінісі. Сол деңгейге көтерілген кезде бүкіл жаратылыс адам қамқорлығының аясында тұрады. Біздің адамды тану қажеттілігі туралы айта беретіндігіміз сондықтан. Жалпы әр адам не айтса да өзін айтады. Дұрысы — көргенін айтады. Әзірге мен олардан біреуге жақсылық жасай қояйын деген ниетті байқай қоймадым. Бәрінде кезенген бір-бір мылтық. Ал ол заңдылық. Соңғы шек жақындаған сайын жең ішінде жасырынған жұдырықтар сыртқа шыға бастайды. Менің оппоненттерім бұдан бір нәрсе түсіне қояды деп ойламаймын да. «Оларға айттың не, айтпадың не, олар түсінбейді. Себебі, жүрек көздері бекітілген» дегенге саятын аят бар. Біз тек соның ашылуын тілеп Аллаға қол жайып дұға жасап қоямыз. Бұл үрдіс тек Қазақстан үшін емес, сондай-ақ әлемнің басқа да елдері үшін қалыпты жағдай және қазіргі қоғам өмірінің қарқынымен байланысты. Қазақстанда 1992 жылдан бастап «Діни сенім бос-тандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңы қолданылып келеді. Жаңа заң жобасын жасап шығарудың қажеттігі неде? «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңы біздің еліміздің тәуелсіздік алғаннан кейін бір айдан соң, яғни 1992 жылдың 15 қаңтарында қабылданған. Қазақстан 20 жыл бойында дінаралық, ұлтаралық толерант- тылықты насихаттап келді. Қазақстан өзін ұлт пен діни нанымға қарамастан, барлығы үшін тең мүмкіндіктері бар ел ретінде танытады. Соған орай Аза тұту күні біз де өз үйімізде жеті шелпек пісіріп, беймезгіл дүниеден озған барша бауырларымыздың әруақтарына құран бағыштадық. Өліге иман, тіріге салауатты өмір тіледік. Сосын жеті шелпектен дәм таттық. Дәм татып отырып үйреншікті әдетпен: «Тие берсін!», — деп қойдық. «Құдай біледі», — деп айтайық, біздің осы іс-әрекетімізді ата-баба жолын ұстанған барша қазақ қайталады. Басын ашып айтсақ, мемлекет тұтастығын сақтап отырған сол қазақ. Қол жайып, әруақтардан медет тілеп отырған да сол қазақ. «Әруақ жоқ», — деп күнде уағыз айтып жүрген діндәрларға кешіріммен қарап отырған да сол қазақ. Ең бастысы, ол қазақ әруақты еске алар кезде міндетті түрде жеті шелпек пісіреді. Дінге қатысты өзге ғұрыптары да осы тақылеттес. Енді сауал. Сол қазақты осы ұстанған «дінінен» ажыратуға бола ма? Сол діни дәстүрін тәркі еткізуге күш салған діни мекеменің маңына қазақ ұйи ма? Басын ашып айтайық. Ондай дінді қазақ ешқашан мойындамайды. Біздің «Дәстүрлі дінге оралайық» деп қайталай беретініміз сондықтан. Соған орай бүкіл мұсылмандарды бір шаңырақ астынан көргісі келіп отырған Діни басқарма да өз ұстанымдарын әйгілеп, әруақты ардақ тұтатын көпшілік жаққа ойысу керек. Біз қасаң, рухсыз, құрғақ уағызға құрылған «діннен» шаршадық. Бізге дуалы ауыз, баталы қария керек. Ал ол бата жеті шелпек пісірілген кезде міндетті түрде жасалады. Ал жеті шелпекке тыйым салсақ, баталы қарт қайдан шықсын?! Бұл жерде біз дәстүрлі дінімізге тән нәрсенің бәрін жеті шелпекке теліп отырмыз. Дұға-тілектеріңіз қабыл болсын, жеті шелпекті алдына қойып қол жайған ағайын! Мына зұлматқа біз назар салып, дұға жасаған жеті шелпек қорған болсын! Біз ата-баба жолымен дұғасын да, қорғанын да жасадық. Қабыл болуы – Алладан. Дұрысы – дуалы ауыздан, батагөй қариялардан. Ал ондай қазақтар бізде әлі бар. Себебі, біздің дастарқанымыздан жеті шелпек ешқашан үзілген емес. Жат діни ағымдар қанша күш салса да. Бұл игі істі біздің Мүфтиіміз Наурызбай қажы да барша имамдарымен осыдан бірнеше күннен бері бастап кетті. Енді олар бүгінгі күні сол дұғасын жеті шелпек үстінде тағы да жасауда. Ендеше, қабыл болсын! Біздің Мүфтиіміз дәстүрге байланған сондай дуалы ауыздың бірі. Демек, барша қазақтың дұға-тілегі қабыл! Қазақ даласын торлаған мына зұлмат жеті шелпекпен бірге көшті. Соған сенейік. Себебі, ол – иман. Басы ашық жәйт. Барлық мұсылман иман келтіретін ақиқат — Алла жалғыз. Оны жер бетіндегі барша мұсылман айтады. Оны бүгінгі күні 73 тармаққа бөлінген ислам дінін ұстанушылардың ешқайсысы да жоққа шығармайды. Бірақ осы жерде өз сырын ішіне бүккен құпия бар. Соған орай кім де болсын таптаурын болған қағидаттарды көлденең тарта бермей, өз иманын сақтап қалу үшін Алла берген ақыл-ойына шамалы ерік беріп үйренгені жөн. Егер мән берсек, біз тілге тиек еткен мәселелерге барша мұсылман қаперге алатын «Ықылас» сүресі жауап беріп тұр. Ол — таухид, ол — Алланың жалғыз екендігіне негіз. Ол — кәлима шаhадат. Соны мойындаған адам өзін қалайша «Бармын», — деп айта алады?! Жалпы Алладан өзге біреудің бар болуға қақысы бар ма? Жауап айқын. Алайда солай бола тұра барлық мұсылман тілге тиек ететін бір-ақ жауап бар. Ол: «Алла жаратылмаған, өзгелер жаратылған», — деген жаттанды жауап. Басын ашып айтайық. Қай жаратылған жаратылыс та Алладан тыс болса, яни оған байланбаса, өз алдына Құдай болып кетеді. Осыдан келіп шығатын басты мәселе мынау: Құран Кәрімде Алла: «Мен жер бетінде Халифа жаратамын», — дейді. Ол — Халифаның аты — Адам. Бұл аяттың мәні, бүкіл жаратылысты Адамға байлауда тұр. Оған негіз: «Адамға бас иіп, сәжде жасаңдар», – деген аят. Бұдан, дін ғұламалары мойындағандай, Алланың мына әлемді бір адамның «жүрегі» арқылы басқаратыны мәлім болады. Енді сауал. Сонда Алла өзінен өзге Адамға неге сәжде жасатты? Себебі, Ол – Өзі болатын. Қазақ бұл ұғымды: «Құдайсыз қурай да сынбайды», – деп түсіндіреді. Бұл деген кез-келген жаратылыста Алла болатындығына кепіл болады. Себебі ол жаратылыста Алла болмаса, ол да өз алдына Құдай болар еді. Ал өзге жаратылыстардан Адамның үстем болатыны, онда Аллалық сегіз субути сипат бар. Біздің «Аллалық болмыс» деп отырғанымыз сол. Адамды Аллаға балап отырғанымыз да сондықтан. Адам баласы соған иелік еткендіктен де Халифа болады. Жалпы ұғымдағы рух пен әруақ та сол. Басын ашып айтсақ, рух – әруақтың бір тамшы бөлшегі. Ал әруақ – жалпы жаратылыстық негіз. Адам – сол әруақтың қожасы. Себебі, Халифа. Алланың: «Мен өзіме орынбасар жараттым», — деуі сондықтан. Қазақ әруақ қуатын: «Әруақ Құдай емес, Құдайдан былай да емес», — деп түсінеді. Сонымен қатар сол Құдайға баланып отырған әруақтың иесі (Халифасы) Адам екенін білгендіктен Оған тірі кезінде де, өлгенде де құрмет білдіреді. Басын ашып айтайық. Әуелгі жаратылыс – Адам атамыз. Алла мақтан тұтқан Халифа сол. Одан кейінгі халифалар – Пайғамбарлар. Бүгінгі Халифаның аты – Пір. Бұл — жаратылыстық жүйе. Біз қиямет-қайымның соңғы мұсылман көз жұмғанда басталатынын жақсы білеміз. Соңғы мұсылман деп отырғанымыз – ең соңғы Халифа. Сол бақиға көшкенде мына әлем өзінен-өзі ыдырап кетеді. біздің: «Рухани әлемге байлан», — деп айта беретінігіміз сондықтан. Ал оған Алланың Халифасынсыз ешқашан байлана алмайсың. Тағы да қайталайық. Ол Халифаның бүгінгі аты – Пір. Соған орай аталарымыз: «Пірсіздің пірі — шайтан», – деген. Солай бола тұра бүгінгі «оқыған» діндәрлар Пірді бар деп білмейді. Ишандарды қабылдамайды. Ал «тірі әулие болады» деген ой тіпті саналарына да кірмейді. Сонда ол қандай дін? Сол дін барша тарихы Пірлерге байланған қазақ жанын баурай ала ма? Әрине, жоқ. Біздің: «Діни басқарма өз ұстанымын айқындағаны жөн», – деп қайталай беретініміз сондықтан. Басы ашық жәйт. Ібіліс Адам атамызды Алланың Халифасы деп мойындамағаны үшін қарғыс қамытын киді. Әйтсе де діндәрлардың дені осы тұрғыдағы Құран аятын сәл басқашалау тәпсірлейді. Тәпсір де емес. Олар үшін әлгі аяттың айтар ойы тәпсірді тіпті қажет етпейді. Бәрі айқын. Айқын болатыны, Құран Кәрімде Алла Тағала барша періштелерге: «Адамға сәжде жасаңдар!», – деп әмір етеді. Ібіліс сол әмірге мойынсұнбай Адам атаға сәжде жасамағаны үшін қарғыс қамытын киіп, шайтанға айналады. Алайда Құран Кәрімнің Ібіліске қатысты аятын осылайша ашық түсіну және солай деп қабылдау діни танымды басқа бағытқа бұрып жіберді. Соның салдарынан ислам діні өзінің рухани негізінен ажырап қалды. Бәлкім сәл қатқылдау айттық. Сондықтан нақтылай түсейік. Соған орай ислам дінін «Руханиятқа қосылған» және «Руханиятқа қосылмаған», — деп екіге бөліп қарастырып көрелік. Біз: «Ислам діні өзінің рухани негізінен ажырап қалды», — дегенде осы «Руханиятқа қосылмаған» ислам дінін қаперге алдық. Басын ашып айтсақ, ислам дінінің бұл ағымы, (73-ті қаперге алайық), барлық уақытта басымдыққа қол жеткізді. Ұдайы «Мемлекеттік дін» мәртебесіне ие болды. Сол тұғырынан әлемдік деңгейде әлі күнге дейін түсе қойған жоқ. Енді сауал. Сонда олар руханиятқа қалайша қосыла алмады? Жауап айқын. Айқын болатыны, біз бұл сауалды осының алдында Ібіліске қатысты қойғанбыз. Рас, сәл басқашалау. Осы «басқашалауды», басын ашып айтсақ, Ібіліс те, руханиятқа қосыла алмаған діндәрлар да түсіне алмады. Нақтыласақ, олар Алла Тағаланың Ібіліске Адам атаға сәжде жасатуының мәнін түсіне алмады. Басын ашып айтсақ, Адам атаға сәжде жасау, яғни оны Алланың Халифасы деп мойындау руханиятқа байлануға негіз болады. Ал руханиятқа байланбағандар Алла назарынан тыс тұрады. Соған орай Алла назарынан тыс жасалған ғибадаттың ешқайсысы да қабыл болмайды. Болмаса Алланы Ібілістей таныған, Аллаға Ібілістей ғибадат жасаған ешкім жоқ. Міне, тура осы жерден бастап ислам діні, ислам діні ғана емес, Алла тарапынан жіберілген барша дін, «Руханиятқа қосылғандар» және «Руханиятқа қосылмағандар», – деп екіге жарылады. Байыбына барсақ, Ібіліс үшін руханиятқа қосылу — Адам атаны Алланың Халифасы деп мойындауда тұрады. Онсыз ол өзіне кигізілген қамыттан ешқашан құтыла алмайды. Мынандай бір тәмсіл бар. Бірде Мұса пайғамбар Алламен тілдесуге Тур тауына бара жатқан сапарында шайтан малғұнға жолығады. Оның өзіне көрсеткен қызметіне орай оған Алладан кешірім алып беруге сөз береді. Мұса пайғамбар өзінің осы тілегін Аллаға жеткізгенде Жаратушы Иеміз оған: «Ібіліс Адам атаның қабыріне барып кешірім сұрап, оны Халифа деп мойындаса, менің ризалығыма қол жеткізеді», — дейді. Алайда Мұса пайғамбар Алла тарапынан өзіне білдірілген уахиды шайтан лағынетке жеткізгенде ол: «Мен Адамды тірі кезінде мойындамағанмын. Сондықтан қабіріне де бас имеймін», — деп Аллаға деген иманын жүрекке бекітуге тағы да қарсы болады. Бұл тәмсілде пайғамбарлардың, әулие-әмбиелердің қабірін зияраттау қажеттілігі де көрініс береді. Себебі, олар — тірі. Соны білген халықтың бірі — бізбіз. Бір сөзбен айтқанда, әулие қабірін зияраттау мәні — руханиятқа байлануға деген құрметте тұр. Ал шынтуайтына келгенде, ол байлану – әр дәуір Халифалары арқылы жүзеге асады. Алайда ол Халифалар өз заманына орай әрқилы аталады. Мәселен, әуелгі Халифалық міндетті Пайғамбарлар атқарды. Кейін ол міндетті Пірлер жалғастырды. Басы ашық жәйт. Пір мен Халифа бір ұғым. Мәселе мәнін осылай түсінсек, сонда ғана біз Адам атаның алғашқы Пір екенін қабыл аламыз. Ал оны Пір деп қабыл алмаған Ібіліс — алғашқы малғұн. Соған орай біз: «Пірсіздің пірі – шайтан», – деп қоямыз. Егер мән берсек, сол үрдіс, яғни шайтан салған жол күні бүгінге дейін жалғасып келеді. Ұғынықтылық үшін айтайық. Еврейлердің діни ұстанымында қате жоқ. Олардың өздері мойындаған, яғни руханиятқа байлаған пайғамбары бар. Ол – Мұса (ғ.с). Кітабы бар. Ол – Тәурат. Бекітілген шариғаты, қалыптасқан ғибадаты бар. Тақуалықта олармен шендесетін ешкім жоқ. Солай бола тұра біз оларды адасқандар деп білеміз. Адасқан соң, әрине, кәпір қауым. Енді сауал. Неге кәпір? Сонда қателік қай жерде? Жауап айқын. Барлық кезде бір ғана қателік қайталанып отырады. Ол – шайтанның қателігі. Яғни, олар да өз дәуірінің Халифасын (Пірін) мойындамайды. Ол Пірдің аты – Иса пайғамбар. Еврейлер өз пайғамбарын алға шығарды да Исаны (ғ.с.) қабыл алмады. Олардың қателігі – руханиятқа қосатын Халифа- ның (Пірдің) барлық уақытта тірі болуы керектігін түсінбеуінде. Соған орай біздің аталарымыз: «Өлі арыстаннан, тірі тышқан артық», – деп қояды. Енді былай салыстыра қарасаң, бұрынғы Пайғамбарлардың қасында бүгінгі Пірлер, аталарымыз айтқандай, тышқан тақылеттес. Бірақ Халифалық қызметі бір. Оның үстіне – тірі. Келесі қателік. Бұл қателікті христиандар жасады. Олар да мәселе мәніне түсіне алмағандықтан шайтан қателігін қайталап, Иса пайғамбардан өзгені, яғни жаңа дәуір Халифасын, Пайғамбарлардың Мөрі – Мұхаммед Мұстафа саллалаhу ғалейки уәссәләмді мойындаудан бас тартты. Сондықтан да руханиятқа байлана алмады. Енді ең басты қателікке келейік. Ол қателікті мұсылмандар жасауда. Ислам діні ғұламаларының түсінігінше Адам атадан бері жалғасып келе жатқан Халифалық міндетті тек Пайғамбарлар ғана жүзеге асыра алады. Ал біздің Пайғамбардың соңғы Пайғамбар екендігі Құран аятымен бекітілген. Демек, Халифалық мектеп өз есігін жабады. Ал Пір атауы өзінің бастапқы мәнінен ажырайды. Ол тек «ұстаз», «ақсақал», «рухани жетекші» деп түсіндіріледі. Бұл негізінен руханиятқа байланбаған, тіпті оны (әруақты) бар деп білмейтін мұсылмандардың түсінігі. Біз сөз басында олардың барлық уақытта басым болып келгенін айтқанбыз. Соған орай билік те солардың қолында болды. Ал Халифалар (Пірлер) өз міндеттерін халық арасында елеусіз ғана жалғастырып келді. Әлі күнге дейін солай. Болмаса: «Менің үмбетімнен шыққан дін ғұламалары (мүштаhидтер) Жақып пайғамбар әулетінен шыққан Пайғамбарлармен дәрежесі тең болады», – деген хадисті барша діндәрлар жақсы біледі. Сол сияқты мүштаhидтерді де мойындайды. Мүштаhид – Алламен байланыста тұрған дін ғұламасы. Негізі — Халифа. Бүгінгі атауы – Пір. Енді сауал. Осы Пірді мойындамаған адамның шайтаннан айырмашылығы бар ма? Оған аталарымыз: «Жоқ», – деп жауап берген. Соған орай бізге: «Пірсіздің пірі – шайтан», – деген даналықты мұраға қалдырған. Демек, Пірсіз адам болмайды. Бар гәп – оның кім екендігінде. Оның үстіне діни бірлестіктердің қызметі мемлекеттен бөлінген деп бұрыннан айтылады. Бірақ, діни бірлестіктермен және әртүрлі конфессия өкілдерімен өзара іс-қимыл жасаудың тәжірибесі біздің елде миссионерлік қызметті, діни сипаттағы өнімдердің таратылуын, діни оқу орындардың қызметін лицензиялауда құқықтық регла-менттеу жеткіліксіз қолданы-латынын және діни тәжірибемен айналысуға құқығы бар заңды тұлғалар үшін бір қатарлы өлшемдердің жоқ болуын дәлелдеді. Осы жылдары мемлекеттің конфес-сияаралық келісім, діни ортамен өзара іс-қимыл жасау мәселелерінде жинаған тәжірибесі 1992 жылғы заңға өзгерістер енгізу қажеттігін дәлелдеді. Бұл заңның қолданылу кезінде өзгерістер жеті рет енгізілген, бірақ олар қағидашыл сипатта болмай жеке мәселелерге қатысты болды. Осыдан барып елдегі діни ахуалды ескеріп, осы саладағы заңнаманы кешенді жетілдіру міндеті қойылады. Басы ашық жәйт. Адам баласы ғылым-білімге қол жеткізгеннен кейін діннен алшақтай бастады. «Бізге дін емес, білімді, ғылыми жетістікке қол жеткізген адамдар керек», – деп жүргендер де солар. Жалпы білімдар адамдар бізге ұдайы Батыс елдерін үлгі тұттырумен келеді. Ал олардың мұсылман емес екендігі белгілі. Сонда бізді діннен айыратын ол қандай ілім? Бұл – бір. Екіншіден, біз қол жеткізуге талпынып жүрген тағы бір білім бар. Ол — діни ілім. Бәлкім Пайғамбарымыз (с.ғ.с): «Қытайда болсаңдар да білім алыңдар», — деген хадисті соларға қарата айтқан болар?! Әлде Пайғамбарымыз (с.ғ.с) айтқан «Қытайды» жай сөздің салты деп қабылдаймыз ба? Себебі Қытайда мұсылман қауымын өзіне баурайтын діни мектеп жоқ. Тіпті ол ел дінді әу бастан құрсауда ұстаған. Алайда Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сондай жерге тап болсақ та білім алу қажеттілігін ескертіп отыр. Сонда ол қандай білім? Басы ашық жәйт. Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сауатсыз болды. Сол сияқты сахабалар да медресе табалдырығын аттаған емес. Рас, Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сәкісінде бір-біріне уағыз айтатын бір қауым қалыптасты. Құран жатқа оқыла бастады. Бірақ діни оқулықтар болған емес. Солай бола тұра сахабалардың рухани деңгейі жоғары болды. Себебі Пайғамбарымыздан (с.ғ.с) жеткен рухани білім – жүректен жүрекке өтті. Біз Пайғамбарымыз (с.ғ.с) айтқан хадис мәнін осылай түсінеміз. Демек, білім иесі – адам. Оған Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) өзі кепіл бола алады. Одан кейінгі білім иелері – сахабалар. Міне солар әлемге ислам дінін таратты. Одан кейінгі білім иелері – мүштаhидтер, бүгінгі тілмен айтсақ – Пірлер. Демек біз Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқандай, қайда болсақ та сол білім иелерін табуға міндеттіміз. Себебі, олардан өзге жерде білім жоқ. Ал білім жоқ жерде иман болмайды. Басын ашып айтайық. Білім кітапта емес, адамда. Кітаптағы білім – өлі болады. Оны тірілтетін соған үндескен адам.
Держатели документа:
БҚУ

66.5
О-49
Октябрь, А
    Халқымыздың бірлігі мен өзара құрметі биік. [Текст] / А Октябрь // Егемен Қазақстан . - 2021. - №38. - 24 ақпан. - Б. 4
ББК 66.5

Рубрики: Халықаралық қатынастар

Кл.слова (ненормированные):
Қазақстан -- түркмен -- көпұлтты мемлекет -- Н. Назарбаев
Аннотация: Сан қилы тағдыр жолымен Қазақстанға келген түрлі этнос өкілдері елімізде тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Олардың қатарында бауырлас түрікмендер де бар. Демографтардың пайымдауынша , біздің де сегіз мыңға тарта қандастарымыз Түрікменстанда тіршілік кешуде. Осы орайда Қазақстан халқы Ассамблеясына қарасты Түрікмен этно-мәдени бірлестігінің төрайымы , экономика ғылымдарының кандидаты Гулнара Атақызы Қазақстандағы түркімендердің өмір ағысы туралы сұхбат.
Держатели документа:
БҚУ

83
Ж 88
Жұмағұл , С.
    Міржақып нақылдары [Текст] / С. Жұмағұл // Qazaq adebieti. - 2021. - №1.-15 қаңтар. - Б. 21
ББК 83

Рубрики: Әдебиеттану

Кл.слова (ненормированные):
Міржақып Дулатов -- Міржақып нақылдары -- Өткен іс сынауға оңай -- депутат болу үшін жақсы болу шарт -- ұлтшылдықтың мәнісі -- өз ұлтын сүю -- надандық -- дүние - бәйге -- қазақ қоғамы -- еңбек -- шәкірттер жайынан -- адамға тіршілік не үшін керек -- ұлтшылдық
Аннотация: Мақалада Міржақып Дулатұлының нақыл сөздері баяндалады.
Держатели документа:
БҚУ

83(5каз)
Ж 88
Жумабеков, С. С.
    Ж. Аймауытов "Қартқожа" романын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту жолдары [Текст] / С. С. Жумабеков // Қазақ тілі мен әдебиеті . - 2020. - Б. 84-93
ББК 83(5каз)

Рубрики: Әдебиеттану

Кл.слова (ненормированные):
Жүсіпбек Аймауытов -- Қартқожа романы -- Сын тұрғыдан ойлау -- Жаңа технология -- романды оқытудағы жаңа мүмкіндіктер
Аннотация: Бұл мақалада революция тұсындағы қазақ қоғамының, тіршілік - тынысының мән - жайын, шындығын бас кейіпкердің өмірі, өмір жолындағы күресі арқылы суреттейтін Ж.аймауытовтың "Қартқожа" романын сын тұрғысынан ойлау технологиясы бойынша оқыту жолдары қарстырылған.
Держатели документа:
БҚУ

67
А 61
Әміров, Д.
    Судьяларға мемлекеттік тілді білу міндет болу керек [Текст] / Д. Әміров // ZANGER. - 2018. - № 7. - С. 12-13.
ББК 67

Рубрики: құқық

Кл.слова (ненормированные):
қоғам -- аксиома -- өмір -- мәңгілік -- заң -- сот -- қоғамдық ұйым
Аннотация: Бүгінгі көтеріліп отырған мәселелер қоғамымыздың тоқтаусыз алға жылжуынан туындап отыр.Өмірде ешнәрсе де қатып қалған аксиома емес, тіршіліктің барлығы да қозғалыста.
Держатели документа:
БҚМУ

63
К 38
Кеулімжай, К.
    Зұламат жылдар зардабы [Текст] / К. Кеулімжай // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал. - 2018. - № 5. - Б. 3-7.
ББК 63

Рубрики: тарих

Кл.слова (ненормированные):
тарих -- қасірет -- ашаршылық -- әлеуметтік апат -- аймақ -- нәубет -- жаһан
Аннотация: Тарих бір орында тұрмайды. Ол адамдардың іс-әрекеттері, тіршілік сипаттары, жүріп өткен жолы. Сол тарихи кезеңдер ішінде ашаршылық жылдары - ең қантөгісті оқиға ретінде адамзат тарихында өз таңбасын қалдырды. Тарих қойнауына кеше ғана енген ХХ ғасырдың 30-жылдары қазақ халқы үшін ұлы дүрбелеңге толы қасіретті жылдарды әсте ұмытпауымыз керек.
Держатели документа:
БҚМУ